GIÁO TRÌNH CÂY LÚA ĐH CẦN THƠ

9.4.9 Sn xut đi trà 172
9.5 Công tác ging lúa  BSCL 172
9.6 S lc cách đt tên ging lúa 173
Chng 10 THU HOCH VÀ BO QUN
175
10.1 Thu hoch lúa 175
10.1.1 Thi đim thu hoch 175
10.1.2 Chn rung đ làm ging 175
10.1.3 Kh ln ging 175
10.1.4 Phng pháp thu hoch 176
10.1.5 Ra ht 178
10.1.6 Làm sch ht 181
10.2 Phi sy lúa 182
10.2.1 Nguyên tc c bn ca vic phi sy 182
10.2.2 Các phng pháp ph
i sy 183
10.3 Bo qun ht lúa 185
10.3.1 Nguyên nhân làm gim cht lng ht ging 185
10.3.2 Các phng pháp bo qun ht ging 186

Tài liu tham kho

Ph lc
“Nâng cao tim nng nng sut lúa” – Bentio S. Vergara



























DANH SÁCH HÌNH

Hình Tên hình Trang
1.1
Các quc gia sn xut và tiêu th lúa go trên th gii 1
1.2
Mc tiêu th go bình quân trên đu ngi ca mt s nc Châu Á 2
1.3
Bin đng giá go các loi trên th trng th gii t 1991-1998 6
1.4
Phân b các quc gia trng lúa trên th gii 7
1.5
Phân b nng sut lúa trên th gii 9
1.6
Sn lng lúa sn xut và lng go xut khu h
ng nm ca Vit Nam 12
2.1
Ni xut x lúa trng 19
2.2
Lch s tin hoá ca các loài lúa trng 20
2.3
Phân b lúa trng trên th gii 24
2.4
Phân loi lúa trên th gii theo đa hình và ch đ nc 26
3.1
S đ cân bng bc x sóng ngn trên rung lúa lúc tr bông vi LAI=5 31
3.2
Bin thiên đ dài ngày trong nm  các v đ khác nhau trên Bc bán cu 32
3.3
c tính quang cm ca các gi
ng lúa mùa tiêu biu  BSCL 33
3.4
Biu đ thu vn và lng ma hng nm  BSCL 35
3.5
S cân bng nc  vùng r rung lúa nc 36
3.6
Lch s phát trin din tích lúa, các vùng trng lúa và các kiu canh tác
lúa c truyn  BSCL trong nhng nm 1970s
38
3.7
Các nhóm đt chính  BSCL 40
3.8
C cu thi v các vùng trng lúa c truyn ca 
BSCL trong nhng
nm 1970s
46
3.9
H thng thu li  BSCL 47
3.10
C cu thi v các vùng trng lúa ca BSCL hin nay 48
3.11
Các vùng sinh thái nông nghip chính  BSCL 50
4.1
Tng quan gia cng đ ánh sáng và quang hp ca lá lúa 54
4.2
nh hng ca góc lá trên s quang hp và LAI thích hp ca qun th
rung lúa
56
4.3
S phát trin ca cây lúa  các mc đm bón khác nhau 60
4.4
Con đ
ng bin đi cht đm trong rung lúa ngp nc 61
4.5
Nhng thay đi v nng đ ca lân hoà tan trong dung dch đt theo thi
gian ngp nc
62
4.6
Hin tng thiu đm, lân và kali 63
4.7
S đ t bào biu bì ca lá lúa vi vai trò ca silic 63
4.8
Hin tng thiu silic và thiu Mg trên cây lúa 64
4.9
Hin tng thiu st và tha st 64
4.10
Bin thiên nng đ Fe++ trong dung dch
đt sau khi ngp nc 65
5.1
Biu đ sinh trng ca mt ging lúa 120 ngày không quang cm 66
5.2
Các kiu sinh trng khác nhau ca cây lúa 67
5.3
S tích lu carbohydrate trong các b phn khác nhau qua các giai đon
sinh trng ca cây lúa
69
5.4
S phát trin ca ht lúa qua các giai đon sau khi tr 69
5.5
So sánh 3 giai đon sinh trng ca cây lúa có thi gian sinh trng
khác nhau
70
5.6
Cu to ca mt ht lúa 71
5.7
Cu to c
a mt ht go 71
5.8
Các thi k ny mm ca ht lúa 72
5.9
Cây m non và cách tính tui lá trên cây lúa 73
5.10
Phu thc ct ngang ca r lúa trng thành 74
5.11
Các loi r lúa 74
5.12
S phát trin ca r lúa trong nhng điu kin mc nc ngm khác
nhau
75
5.13
Phu thc ct ngang ca lóng trên thân và gc 76
5.14
Các r bt đnh trên thân cây lúa nc sâu và lúa ni 76
5.15
Cu to mt đn v
tng trng ca cây lúa, thân chính và chi 77
5.16
S sinh trng đng hng ca chi, lá và r cây lúa và các kiu ra chi
ca cây lúa khi có 13 lá
78
5.17
Phu thc ct ngang ca phin lá 79
5.18
Phu thc ct ngang ca b lá 80
5.19
Hình thái ca c lá vi tai lá và thìa lá 80
5.20
Hình thái, kích thc và tui th ca tng lá lúa 81
5.21
Hình thái và cu to ca mt bông lúa 82
5.22
Các giai đon phát trin ca đòng lúa 83
5.23
Trình t
 phát trin đòng trên mt bi lúa 84
5.24
Hình thái và cu to mt hoa lúa 85
5.25
S phi màu và s th phn 86
6.1
S đ đóng góp tng đi ca các thành phn nng sut lúa qua tng
thi k sinh trng khác nhau
89
6.2
Khái nim v s st gim nng sut lúa t rung nông dân so vi nng
sut tim nng và nng sut thí nghim
92
6.3
L
c đ biu th c s k thut canh tác hình ch V 94
6.4
c đim các bin pháp canh tác lúa s  BSCL 97
6.5
S vãi và s hàng rt ph bin  BSCL hin nay 99
6.6
Các thi k bón phân và điu chnh mc nc rung cho lúa s t vi
ging lúa có thi gian sinh trng 100 ngày
100
6.7
Các thi k bón phân và điu chnh mc nc rung cho lúa s
khô vi
ging có thi gian sinh trng 100 ngày
102
6.8
Các thi k bón phân và điu chnh mc nc rung cho lúa s ngm vi
ging có thi gian sinh trng 100 ngày
103
6.9
Các thi k bón phân và điu chnh mc nc rung cho lúa s chay vi
ging có thi gian sinh trng 100 ngày
105
6.10
Các thi k bón phân và điu chnh mc nc rung cho lúa s gi gia
ging lúa có thi gian sinh trng 100 ngày và ging lúa mùa đa
phng
106
6.11
Các thi k bón phân và điu chnh mc nc rung cho lúa cy vi
ging có thi gian sinh trng 120 ngày
109
6.12
Các thi k bón phân cho v lúa chét 112
6.13
K thut ct r và sinh trng ca v lúa chét 112
7.1
Tin trình xay xát ch bin go 116
7.2
Phân cp ht go theo đ ln và v trí ca vt đc 117
7.3
Cu trúc ca amylose 118
7.4
Cu trúc ca amylopectin 119
8.1
Hình dng và vòng đi ca ry nâu và ry nâu nh 131
8.2
Hình dng ca ry lng trng 132
8.3
Hình dng và trng ca ry xanh 132
8.4
Hình dng ry bông 133
8.5
So sánh kích thc ry bông, ry nâu và ry xanh 133
8.6
Ry Châu M 133
8.7
B xít hôi và cách gây hi 133
8.8
B gai 134
8.9
B xít đen 134
8.10
Bù lch và cách gây hi 135
8.11
D nhi và cách gây hi 135
8.12
Triu chng thit hi, trng, u trùng và thành trùng ca các loi sâu đc
thân
136
8.13
Sâu cun lá nh
và sâu xp lá 137
8.14
Sâu cun lá ln 138
8.15
Sâu và sâu đo 138
8.16
Sâu phao 139
8.17
Sâu keo và sâu cn chn 139
8.18
Dòi đc lá 140
8.19
Mui gây lá hành 140
8.20
Bnh cháy lá 141
8.21
Bnh đm nâu 142
8.22
Bnh gch nâu 142
8.23
Bnh than vàng 142
8.24
Bnh đm vn 143
8.25
Bnh thi b 144
8.26
Bnh thi thân 144
8.27
Bnh lúa von 145
8.28
Bnh cháy bìa lá 146
8.29
Bnh sc trong 146
8.30
Các bnh siêu vi khun do ry nâu truyn 147
8.31
Các bnh siêu vi khun do r
y xanh truyn 148
8.32
Các bnh siêu vi khun do ry bông truyn 148
8.33
Bnh tiêm đt sn 149
8.34
Bnh bu r trên lúa 150
8.35
Ng đc do mn 150
8.36
Ng đc st 151
8.37
Triu chng ng đc cht hu c 151
8.38
Triu chng thiu các nguyên t đi lng 152
8.39
Triu chng thiu các nguyên t vi lng 152
8.40
Bnh vàng lá 153
8.41
Bnh lem lép ht 153
8.42
Các đ
i tng dch hi khác trên lúa 154
9.1
Các kiu cây lúa cho tng lai 158
9.2
S đ phng pháp trng dn 163
9.3
S đ phng pháp chn lc theo gia ph 164
9.4
S đ tng quát ca chng trình rút ngn các th h lai (RGA) 164
9.5
C s di truyn ca vic s dng lúa u th lai 165
9.6
S đ tng quát tin trình công tác chn to ging có s tham gia ca
ngi dân
171
9.7
Trình t kho nghim và công nhn ging cây trng 174
10.1
Rung lúa không đng đ so vi rung rt ging 176
10.2
Máy gt xp dãy 176
10.3
Thu hoch lúa bng vòng gt 177
10.4
Ct lúa bng lim 177
10.5
p lúa bng b 178
10.6
p cp 179
10.7
p lúa trên sân bng trâu hay bò 179
10.8
Sut lúa bng máy sut bán c
 gii 180
10.9
p lúa bng máy sut 180
10.10
Máy gt đp liên hp 181
10.11
Giê lúa 181
10.12
nh hng ca m đ ht và phng pháp phi sy trên cht lng xay
chà ca lúa
182
10.13
Phi lúa dùng ánh nng mt tri 183
10.14
Các kiu sy lúa 184
10.15
Mt s nông c cm tay dùng trong sn xut lúa  BSCL 187




























DANH SÁCH BNG

Bng Ta bng Trang
1.1
c lng s ngi dùng lúa go nh là ngun lng thc chính  mt
s nc Châu Á
2
1.2
Thành phn hoá hc ca lúa go so vi 3 loi ht ng cc 3
1.3
So sánh thành phn hoá hc ca go trng và cám 4
1.4
Giá xut khu go so vi lúa mì và bp t nm 1955-1990 5
1.5
Din tích, nng sut và sn lng lúa trên th gi
i qua các nm 8
1.6
Các quc gia có din tích sn xut lúa ln nht th gii 8
1.7
Các quc gia có nng sut lúa cao nht th gii 9
1.8
Các quc gia có sn lng lúa ln nht th gii 10
1.9
Các quc gia xut khu go quan trng trên th gii 10
1.10
Din tích, nng sut và sn lng lúa  Vit Nam qua các nm 12
1.11
Th trng xut khu go ch yu c
a Vit Nam 13
1.12
Giá go xut khu ca Vit Nam so vi mt s nc 13
1.13
S lng là giá tr go xut khu ca Vit Nam 14
1.14
Din tích, nng sut và sn lng lúa  BSCL 14
1.15
Din bin xu hng ci tin ging lúa 16
2.1
Các loài Oryza theo Takeoka vi s nhim sc th, kiu gien và phân
b đi lý
22
2.2
c trng hình thái và sinh lý tng quát ca 3 nhóm gi
ng lúa 23
2.3
Phân loi go da vào hàm lng amylose trong tinh bt 27
2.4
Phân loi da vào chiu dài ht go và t l dài/ngang 28
3.1
áp ng ca cây lúa đi vi nhit đ  các giai đon sinh trng 29
4.1
So sánh các đc tính quang hp ca cây C-3 và cây C-4 53
4.2
Mt s đc trng v quang hp ca cây lúa 54
5.1
Các giai đon phát trin ca đòng lúa 83
6.1
S đóng góp ca các thành phn nng su
t vào nng sut lúa 89
7.1
So sánh hiu qu ca 4 h thng xay xát lúa 115
7.2
Phân loi go theo dng ht 117
7.3
Phân loi go da vào hàm lng amylose 118
7.4
Tng quan gia nhit đ hoá h và đ tan rã ca go 120
7.5
Phân loi go theo đ bn th gel 120
7.6
Phân loi các ging go t  các nc Á Châu da trên hàm lng
amylose, đ tr h và đ bn th gel
121
7.7
Bin thiên các tính trng phm cht ht theo mùa v to Cn Th 122
7.8
Tiêu chun cht lng go ca Philippines 127
7.9
Tiêu chun go xut khu Thái Lan 128
7.10
Tiêu chun go xut khu ca M 128
7.11
Tiêu chun cht lng go xut khu ca Vit Nam 129
8.1
Các bnh siêu vi khun trên lúa 147
9.1
c tính các kiu cây lúa cho tng lai 159
9.2
Din tích và nng sut lúa u th lai  Vi
t Nam 168
9.3
Din tích và nng sut s xut ht ging lúa u th lai  Vit Nam 168
9.4
Các ging lúa đt bin thành công 169



LI M U


Lúa là cây lng thc quan trng nht ca nc ta và đt bit là  ng Bng
Sông Cu Long (BSCL). Trng lúa là mt ngh truyn thng ca nhân dân Vit Nam t
rt xa xa, có l khi ngi Vit c xa bt đu công vic trng trt thì cây lúa đã đc
quan tâm đu tiên. Kinh nghim sn xut lúa đã hình thành, tích ly và phát trin cùng vi
s hình thành và phát trin ca dân tc ta. Nhng ti
n b ca khoa hc k thut trong
nc và th gii trên lnh vc nghiên cu và sn xut lúa đã thúc đy mnh m ngành
trng lúa nc ta vn lên bt kp trình đ tiên tin ca th gii.
Nhng nm gn đây, Vit Nam đã tham gia vào th trng lúa go quc t vi sn
lng go xut khu hàng nm đng th 2 – 4 trong s
các nc xut khu go nhiu nht
th gii. BSCL là va lúa ln nht ca c nc, đã góp phn quan trng trong thành qu
chung đó. Trng i Hc Cn Th – “mt Trung Tâm Vn hóa Khoa hc và K thut
ca BSCL” đã có nhng đóng góp tích cc cho sn xut lúa trong vùng, di nhiu hình
thc khác nhau, trong đó chc nng đào to đi ng cán b
 khoa hc k thut cho
BSCL là ht sc quan trng.
T sau ngày gii phóng đn nay, Trng đã cung cp cho BSCL hàng ngàn k s
trng trt, hàng chc thc s, tin s và còn tip tc đào to hàng nm. Trong chng trình
đào to, cây lúa bao gi cng chim mt t trng đáng k. Nhu cu v mt tài liu chun,
cp nht hóa và BSCL hóa đ sinh viên tham kh
o là ht sc cn thit. Do đó, bng kin
thc và kinh nghim cá nhân và n lc hc hi  đng nghip, cng vi vic tra cu sách
báo, tài liu trong và ngoài nc, chúng tôi c gng son tho giáo trình ny nhm phc
v yêu cu trên.
Giáo trình ny đc phát trin da trên Giáo trình cây lúa đã đc xut bn trong
T sách i Hc Cn Th nm 1994, có sa cha, b
 sung và cp nht. Nhng thay quan
trng là s sp xp li các chng hp lý hn, b sung chng “Phm cht ht”, tng
cng tài liu tham kho, b sung kin thc tng phn và hình nh minh ho.
Mc dù chúng tôi đã c gng rt nhiu trong vic biên son và sa cha, giáo trình
cng không tránh khi nhng sai sót nht đnh. Mong các đng nghip và bn đc vui
lòng đóng góp
đ giáo trình ngày càng tt hn, đáp ng yêu cu đào to ca nhà trng.

Nguyn Ngc 





Nguyn Ngc , Giáo trình Cây lúa, 2007





Cm t

Xin chân thành cm t Gs.Ts.Võ Tòng Xuân, Cu Giám c Vin Nghiên Cu và
Phát Trin H Thng Canh Tác, i Hc Cn Th, đã đóng góp nhiu ý kin quý báu
trong tin trình biên son và sa cha b sung giáo trình này. Cm n Cô Qunh Nh đã
giúp đa bn tho vào máy vi tính.
Giáo trình này không th hoàn thành nu không có s đng viên, h tr chân tình
v c tinh thn ln vt cht ca Kim Oanh và Ngc c, Ngc i
n. Hy vng đây là món
quà cho c gia đình.
Kính dâng lên ba má và các em tôi.

Nguyn Ngc 
























CHNG 1

V TRÍ KINH T
TÌNH HÌNH SN XUT VÀ
TRIN VNG CA NGÀNH TRNG LÚA

1.1 Giá tr kinh t ca lúa go.
1.2 Tình hình sn xut lúa go trên th gii.
1.3 Tình hình sn xut lúa go  nc ta và BSCL
1.4 Nhng tin b gn đây và trin vng ca ngành trng lúa.
*********



Lúa là cây trng thân thit, lâu đi nht ca nhân dân ta và nhiu dân tc khác trên
th gii, đt bit là các dân tc  Châu Á. Lúa go là loi lng thc chính ca ngi dân
Châu Á, cng nh
bp ca dân Nam M, ht kê ca dân Châu Phi hoc lúa mì ca dân
Châu Âu và Bc M. Tuy nhiên có th nói, trên khp th gii,  đâu cng có dùng đn lúa
go hoc các sn phm t lúa go. Khong 40% dân s trên th gii ly lúa go làm
ngun lng thc chính. Trên th gii có hn 110 quc gia có sn xut và tiêu th go vi
các mc đ khác nhau (Hình 1.1). Lng lúa đc sn xut ra và mc tiêu th
 go cao tp
trung  khu vc Châu Á. Nm 1980, ch riêng  Châu Á đã có hn 1,5 t dân sng nh
lúa go, chim trên 2/3 dân s Châu Á (Bng 1.1). Con s ny theo c đoán đã tng lên
gn gp đôi. i vi nhng ngi này, lúa go là ngun nng lng chính cho cuc sng
hàng ngày ca h.













Hình 1.1. Các quc gia sn xut và tiêu th lúa go trên th gii (FAO, 1997)
Các
q
uc
g
ia sn xut và tiêu th


g
o t
r
ên th
g
ii
91-194 kg thóc/ngi/nm (16)
51-90 (14)
21-50 (21)
<20 (60)
Không có sn xut lúa (116)

Nguyn Ngc , Giáo trình Cây lúa, 2007
2
Bng 1.1. c lng s ngi dùng lúa go nh là ngun lng thc chính
 mt s nc Châu Á
Ngi n go
Quc Gia
Dân s
(Triu)
T l (%) S ngi (Triu)
Trung Quc
n 
Indonesia
Nht Bn
Bangladesh
Pakistan
Vit Nam
Philippines
Thái Lan
Nam Triu Tiên
Min in
ài Loan
Sri Lanka
Nepal
Kampuchia
956
660
147
116
90
80
50
49
48
38
35
17
15
15
9
63
65
80
70
90
30
90
75
80
75
90
70
90
60
90
601
429
118
81
81
24
45
37
38
29
32
12
14
9
8
Tng Cng 2325 67 1559
Ngun: R. E. Huke, 1980.
c bit đi vi dân nghèo: go là ngun thc n ch yu. Các nc nghèo thng
dùng go là ngun lng thc chính, khi thu nhp tng lên mc tiêu th go có xu hng
gim xung, thay th bng các loi thc n cung cp nhiu protein và vitamin hn là nng
lng. Bangladesh và Thái Lan có mc tiêu th go cao nht vào nhng nm 1960 (tng
đng 180 kg/ngi/nm), đn nm 1988 gim xung còn khong 150 kg. Pakistan và
Trung Quc có mc tiêu th go bình quân thp do s dng các ng cc thay th khác
nh bp và lúa mì (Hình 1.2).















Hình 1.2. Mc tiêu th go bình quân trên đu ngi ca mt s nc Châu Á
0.00
20.00
40.00
60.00
80.00
100.00
120.00
140.00
160.00
180.00
200.00
Ban
g
ladesh
Chi
n
a
I
n
d
ia
In
d
o
ne
si
a
Japan
K
ore
a
N
e
pal
Pa
k
ista
n
Phi
l
ip
p
ines
T
a
iwa
n
Th
a
il
a
n
d
Kg go/ngi/nm
1960
1988

Xem chi tiết: GIÁO TRÌNH CÂY LÚA ĐH CẦN THƠ