TÀI CHÍNH CÔNG

Ch−¬ng 8. Tμi chÝnh c«ng
230
Chng 8. Tài chính công
1. Khái nim và bn cht ca Ngân sách nhà nc
Ngân sách nhà nc (NSNN) là d toán (k hoch) thu – chi bng tin ca nhà nc
trong mt khong thi gian nht đnh (thng là 1 nm).
Nm ngân sách (hay còn gi là nm tài chính hoc tài khoá) là giai đon mà trong đó d
toán thu – chi tài chính đã đc phê chun ca Quc hi có hiu lc thi hành.  hu ht
các nc, nm ngân sách có thi hn bng 1 nm dng lch, nhng thi đim bt đu và
k
t thúc nm ngân sách  mi nc có khác nhau. đa s các nc (trong đó có Vit
nam), nm ngân sách trùng nm dng lch (bt đu 1/1, kt thúc 31/12) nh Pháp, B,
Hà lan, Trung quc. Mt s nc nh Anh, Nht, nm ngân sách bt đu t 1/4 nm
trc và kt thúc vào 31/3 nm sau. Úc thì t 1/7 nm trc đn 30/6 nm sau, M t
1/10 nm trc đn 30/9 nm sau. Vic quy đnh nm ngân sách là hoàn toàn do ý chí
ch quan c
atng nhà nc.
V mt bn cht, NSNN là h thng nhng mi quan h kinh t gia nhà nc và xã hi
phát sinh trong quá trình nhà nc huy đng và s dng các ngun tài chính nhm đm
bo yêu cu thc hin các chc nng ca nhà nc. Các quan h kinh t này bào gm:
- Quan h kinh t gia NSNN và các doanh nghip sn xut kinh doanh, dch v
- Quan h kinh t gia NSNN và các t chc tài chính trung gian
- Quan h kinh t gia NSNN và các t chc xã hi
- Quan h kinh t gia NSNN và các h gia đình
- Quan h kinh t gia NSNN và th trng tài chính
- Quan h kinh t gia NSNN vi hot đng tài chính đi ngoi
H thng ngân sách nhà nc đc t chc theo mt trong hai mô hình sau:
- Mô hình nhà nc liên bang: NSNN đc t chc theo 3 cp
• Ngân sách liên bang
• Ngân sách bang
• Ngân sách đa phng
- Mô hình nhà nc thng nht: NSNN gm 2 cp
• Ngân sách trung ng
•
Ngân sách đa phng
Ti Vit nam, theo tinh thn Lut Ngân sách nhà nc, đc thông qua ngày 20 tháng 3
nm 1996 và có hiu lc thi hành t nm ngân sách 1997, h thng NSNN bao gm 4
cp:
- Ngân sách trung ng
Ch−¬ng 8. Tμi chÝnh c«ng
231
- Ngân sách cp tnh (tnh và thành ph trc thuc trung ng)
- Ngân sách cp huyn (huyn, qun, th xã, thành ph thuc tnh)
- Ngân sách cp xã (xã, phng, th trn)
C quan qun lý qu ca NSNN là Kho bc Nhà nc. H thng Kho bc Nhà nc Vit
nam đc thành lp theo quyt đnh Q 07/HBT ngày 4/1/90 và chính thc đi vào hot
đng ngày 1/4/90.
2. Vai trò ca ngân sách nhà nc trong nn kinh t
Ngân sách nhà nc là công c qun lý v mô mà nhà nc s dng đ thc hin chc
nng, nhim v ca mình trong vic n đnh, phát trin kinh t xã hi, đm bo an ninh
quc phòng và góp phn thc hin công bng xã hi.
2.1. NSNN – Công c huy đng ngun tài chính đ đm bo các nhu
cu chi tiêu ca nhà nc
Hot đng ca nhà nc trong các lnh vc chính tr, kinh t, xã hi luôn đòi hi phi có
các ngun tài chính đ chi tiêu cho nhng mc đích xác đnh. Các nhu cu chi tiêu này
đc tho mãn bng các ngun thu ngân sách nc, mà ch yu là thu (trung bình chim
80-90% tng thu).
ây là vai trò truyn thng ca NSNN, tn ti trong bt c thi đi, chđxã hi nào k
t khi nhà nc ra đi. Nó xut phát t s cn thit khách quan ca vic ra đi nhà nc
vi chc nng qun lý kinh t xã hi.
2.2. NSNN – Công cđiu tit v mô nn kinh t - xã hi ca nhà nc
Vai trò này xut hin trc nhu cu phi có s can thip ca nhà nc vào nn kinh t
nhm khc phc nhng hn ch ca nn kinh t th trng, giúp nn kinh t -xã hi phát
trin cân đi và hp lý hn. Nhà nc thc hin vai trò điu tit v mô ca mình thông
qua các hot đng thu, chi ngân sách. C th, vai trò này đc th hin trong các lnh vc
kinh t, xã hi nh sau:
2.2.1. V mt phát trin kinh t
NSNN đc s dng đ kích thích nn kinh t phát trin hoc hình thành c cu kinh t
mi, thông qua các hot đng nh:
- Dùng vn NSNN đ đu t vào c s h tng kinh t xã hi nh giao thông, đin,
nc thu li… ây là nhng lnh vcrt cn cho s phát trin kinh t xã hi
nhng t nhân không mun đu t (do t sut li nhun thp, thi gian hoàn vn
chm) hoc không đ kh nng (v vn và trình đ) đ đu t.
-Thc hin nhng u đãi v tín dng hoc thu nhm khuyn khích phát trin
nhng ngành ngh hoc vùng cn phát trin, ví d các ngành kinh t mi (công
ngh sinh hc, tin hc), các ngành trng đim (sn xut hàng xut khu), các vùng
Ch−¬ng 8. Tμi chÝnh c«ng
232
kinh tvùng sâu vùng xa cn h tr phát trin đ đm bo đi sng ngi dân 
đó.
- Thông qua vic áp dng thu sut cao đi vi nhng mt hàng xa x có tác dng
đnh hng tiêu dùng nhm tit kim ngun vn có hn ca xã hi, đ dành cho
phát trin kinh t.
- Khi nn kinh t suy thoái, nhà nc có th tng chi ngân sách cho đu t, ct gim
thu nhm kích cu, h tr nn kinh t phc hi sm.
- Thông qua các khon chi đu t t vn ngân sách và u đãi thuđthúc đy hình
thành c cu kinh t mi, hp lý hn, qua đó phát huy các ngun lc trong xã hi
mt cách có hiu qu.
2.2.2. V mt n đnh kinh t xã hi
Vai trò này ca NSNN đc th hin qua các hot đng nh:
-Lp qu d tr nhà n
c v hàng hoá, vt t thit yu, các qu d phòng tài chính
(k c bng vàng và ngoi t) đ n đnh kinh t xã hi khi có s bin đng do
thiên tai, tai ho ln mà Nhà nc cn can thip.
-H tr các qu bình n giá, qu bo him xã hi.
-Cp tín dng u đãi hoc mua li các doanh nghip có v trí quan trng đang gp
khó khn, có nguy c gii th ho
c phá sn.
-Lp qu d tr ngoi tđn đnh t giá.
-S dng các chính sách tài khoá tht cht hoc m rng nhm điu tit kinh t v
mô (gim nhit nn kinh t, chng lm phát, phc hi tng cu).
- Ngoài ra, các hot đng nhm cân bng ngân sách cng có nh hng ln ti các
cân bng v mô ca nn kinh t nh cán cân thanh toán…
2.2.3. V
 mt thc hin công bng xã hi
- Chi phúc li công cng nh giáo dc, y t, vn hoá… nhm to điu kin nâng
cao mt bng xã hi.
-Chi tr cp đi vi nhng ngi có hoàn cnh khó khn nh tr em m côi, ngi
già không ni nng ta, nhng gia đình có công vi đt nc.
-Chi tr cp tht nghip nhm giúp n đnh xã hi.
- Chi h tr vic làm cho ngi nghèo, ngi tàn tt qua tín dng u đãi.
- Thông qua thu thu nhp, thu li tc nhm điu tit thu nhp cao đ phân phi
li cho các đi tng có thu nhp thp, góp phn gim bt khong cách giu
nghèo.
3. Thu ngân sách nhà nc
Thu ngân sách bao gm nhng khon tin nhà nc huy đng vào ngân sách đ tho mãn
Ch−¬ng 8. Tμi chÝnh c«ng
233
nhu cu chi tiêu ca nhà nc. V mt bn cht, thu NSNN là h thng nhng quan h
kinh t gia nhà nc và xã hi phát sinh trong quá trình nhà nc huy đng các ngun
tài chính đ hình thành nên qu tin t tp trung ca nhà nc nhm tho mãn các nhu
cu chi tiêu ca nhà nc.
3.1. Các ngun thu ca NSNN
Thu NSNN đc hình thành t các ngun sau:
3.1.1. Thu
Thu là hình thc đng viên bt buc mt phn thu nhp ca cá nhân, doanh nghip cho
Nhà nc nhm đm bo nhu cu chi tiêu ca Nhà nc.
Thu có nhng đc trng sau:
- Là hình thc đng viên mt phn thu nhp ca các cá nhân, doanh nghip cho
Nhà nc. Các cá nhân, doanh nghip là ngi đc hng các li ích t chi tiêu
NSNN và h có thu nhp nên phi có ngha v trích mt phn thu nhp np cho
ngân sách Nhà nc, có th bng hình thc trc tip (thuđánh vào thu nhp)
hoc gián tip (thu VAT, thu xut nhp khu…).
-Là khon đóng góp mang tính bt buc vì thu là ngun thu ch yu ca NSNN
cho nhu cu chi tiêu cho Nhà nc nhng do tính cht không hoàn tr trc tip
nên ngi chu thu không t giác np.
- Không hoàn tr trc tip mà hoàn tr gián tip và không tng đng di hình
thc ngi ch
u thuđc hng các hàng hoá, dch v Nhà nc cung cp
không mt tin hoc vi giá thp và không phân bit gia ngi np thu nhiu
hay ít.
3.1.2. L phí
L phí là khon thu do Nhà nc quy đnh đ nhà nc phc v công vic qun lý hành
chính nhà nc theo yêu cu hoc theo quy đnh ca pháp lut.
Vit nam có khong 15 loi l phí nh l phí trc b, l phí đng ký kinh doanh, l phí
chng th, công chng, l phí cp quota.
ây là khon thu do nhng c quan hành chính thc hin. ó là nhng đn v d toán
ngân sách, tc là toàn b thu chi ca nó gn vi thu chi ngân sách hay thu chi ca nó là
mt b phn ca thu chi ngân sách.
Tin l phí thu đc dùng đ bù đp các khon chi phí phát sinh khi gii quyt công vic
ca b phn qun lý trc tip và gián tip. Ví d tin l phí trc b nhà, đt không ch
đ đ
m bo hot đng ca b phn trc b mà còn đm bo hot đng ca c h thng
c quan qun lý nhà đt nh Tng cc đa chính, S nhà đt vi các công vic nh lp h
s đa chính, lp quy hoch… Do đó mt s l phí có s tin thu ln nh l phí trc b
nhà đt lên ti2% giá tr nhà đt.
Ch−¬ng 8. Tμi chÝnh c«ng
234
Thu l phí là nhm đm bo thc hin nguyên tc thu theo kh nng đóng góp trong
chính sách đng viên vào ngân sách Nhà nc và công bng trong vic hng th các li
ích t chi tiêu ca ngân sách. Vì vy ngi np l phí là ngi đc hng li ích t hot
đng qun lý ca Nhà nc và s tin l phí phù hp vi kh nng đóng góp ca h nên
Nhà nc không cn tr
giúp đ gim gánh nng cho ngi np thu.
Mt s l phí là bt buc. Trong đó quan trng là l phí trc b, vì Nhà nc cn qun
lý quyn s hu, quyn s dng mt s tài sn là nhà đt, tu thuyn, ôtô, xe máy, súng
sn, súng th thao nhng nhiu ngi không mun np l phí nên không chu trc b
nhng tài sn này.
Nu Nhà nc quy đnh s tin np l phí nào đó ln nhm tng thu ngân sách thì không
gi là l phí mà gi là thu hay thu mang tính cht l phí nh thu môn bài.
Tóm li, l phí va mang tính cht phc v cho ngi np l phí v vic thc hin mt s
th tc hành chính, va mang tính cht đng viên đóng góp cho NSNN.
3.1.3. Phí
Phí là khon thu do nhà quy đnh nhm bù đp mt phn chi phí ca NSNN mà nhà nc
đã dùng đ:
- đu t xây dng, mua sm, bo dng và qun lý tài sn, tài nguyên hoc ch
quyn quc gia,
-tài tr cho các t chc, cá nhân hot đng s nghip, hot đng công cng hoc
li ích công cng theo yêu cu, không mang tính kinh doanh.
Khác vi l phí, vic thu phí ch nhm bù đp mt phn chi phí và gn vi hot đng s
nghip, hot đng công cng và ch thu theo yêu cu.
Các dch v ca hot đng s nghip nh giáo tc, y t… hot đng công cng nh giao
thông, v sinh đô th… rt cn phát trin nhng mt b phn dân c không có kh nng
mua nu Nhà nc không h tr mt phn chi phí. Do thu không đ bù đp chi phí nên
đn v s nghip là đn v d toán ngân sách. Ngi tr tin phí (mua dch v) là ngi
đc hng mt phn s ti
n chi tiêu ca Nhà nc nên phi tu vào loi hot đng s
nghip và sc sng ca dân và kh nng chi ca ngân sách mà xác đnh mc phí cho phù
hp.
Nh vy, phí là mt khon thu mang tính cht bù đp và bt buc đi vi các th nhân và
pháp nhân do đc hng mt li ích hoc đc s dng mt dch v (công cng) nào
đó do nhà nc cung cp. Phí có tính hoàn tr trc tip.
Do đc đim ca thu, l phí và phí khác nhau dn đn hình thc vn bn pháp lut điu
chnh và c quan ban hành chúng cng khác nhau. Thu cn đc Quc hi quyt đnh
và ban hành di dng lut, riêng thu mang tính cht l phí thì ch cn Ch tch nc
quyt đnh. Do Vit nam mi tip cn kinh t th trng nên mt s thu tm thi do U
Ch−¬ng 8. Tμi chÝnh c«ng
235
ban thng v quc hi ban hành di dng pháp lnh đ thun tin cho quá trình hoàn
thin. L phí, phí do Chính ph, B Tài chính và U ban nhân dân tnh thành ph trung
ng ban hành di dng nghđnh, quyt đnh.
So sánh thu vi phí và l phí
172
:
Ging nhau:
- Là khon thu ca NSNN
- Là khon đóng góp (np) ca th nhân và pháp nhân
- Mang tính bt buc, gn lin vi quyn lc chính tr ca nhà nc
- Mang tính n đnh tng đi
- u đc lng hoá thông qua tin t
Khác nhau:
THU PHÍ VÀ L PHÍ
-Là lut đnh, di hình thc lut hoc
pháp lnh do c quan lp pháp (quc hi)
ban hành vic n đnh, ban hành, bãi b
hoc sa đi mt s sc thu phi tri qua
nhng trình t lp pháp cht ch do hin
pháp quy đnh.
-Cng do nhà nc quy đnh nhng  cp
đ khác, di hình thc vn bn do c quan
hành pháp ban hành. Trình t ban hành
không cht ch, phc tp nh thu.
- Không có đi phn c th Có đi phn c th
-Thu là khon thu ch yu ca NSNN,
công cđiu tit v mô nn kinh t và điu
hoà thu nhp trong xã hi.
- Phí, l phí là nhng khon thu đ gim chi
ngân sách, nhm mc tiêu duy nht là bù
đp mt phn chi phí nhà nc đã đu t
vào các dch v công cng ca nhà nc.
- Không mang tính hoàn tr trc tip, mt
phn đc hoàn tr gián tip thông qua các
khon tr cp xã hi và phúc li công
cng.
- Mang tính hoàn tr trc ti
p cho ngi
np.
- Mang tính cht ngha vđóng góp ca
các t chc kinh t và dân c đi vi nhà
nc.
-Ch khi có hng li ích hoc đc s
dng dch v công cng mi phi np phí,
l phí.
-Mc thu v thu thng đc quy đnh
bng t l phn trm (%) so vi c s tính
thuđng thi có thđc quy đnh bng
con s tuyt đi hay t l (%) lu tin hoc
lu thoái.
-Mc thu v l phí, phí là mt loi giá c
đc bit, nó không ging nh giá c hàng
hoá và dch v phi chu s chi phi bi quy
lut cung cu trên th trng; mà mc thu l
phí đc đt ra trên c sđáp ng yêu cu
bù đp chi phí ca dch v công cng.
3.1.4. Các khon thu t hot đng kinh t ca Nhà nc
- Thu li tc t hot đng góp vn liên doanh, c phn ca Nhà nc vào các c s
kinh t nh lãi t c phn Nhà nc gi li ti các doanh nghip Nhà nc đc
c phn hoá.
172
Trang 104, sách Lý thuyt Tài chính – Tin t, TP. HCM
Ch−¬ng 8. Tμi chÝnh c«ng
236
- Thu tin s dng vn ngân sách Nhà nc t các doanh nghip Nhà nc. Khon
thu này trích t li nhun ca doanh nghip theo t l t 0,2 - 0,5% vn NSNN
cp/tháng. Vn NSNN cp gm có vn do ngân sách nhà nc cp và vn có
ngun gc t ngân sách (nh vin tr trc tip cho doanh nghip, các khon li
nhun phi np ngân sách đc phép gi li b sung v
n).
- Tin thu hi vn ca Nhà nc ti các c s kinh t, ví d tin thu t vic bán c
phn ti các doanh nghip Nhà nc đc c phn hoá, bán doanh nghip Nhà
nc làm n yu kém mà không cn thit gi li.
- Thu hi tin cho vay ca Nhà nc (c gc và lãi) t các các t chc, cá nhân
trong nc vay qua Tng cđu t phát trin hoc qua h thng ngân hàng (ngân
hàng hng phí dch v) và t chính ph nc ngoài, các t chc quc t.
3.1.5. Thu t hot đng s nghip
- Các khon thu do bán sn phm ca các đn v s nghip nh thu tin bán sn
phm sn xut th cu các đn v nghiên cu khoa hc, bán sách do trng t in
n… Các đn v s nghip có c ch tài chính là d toán ngân sách nên toàn b
các khon thu phi n
p vào ngân sách.
-Khon chênh lch gia thu và chi ca các đn v hot đng s nghip có thu, sau
khi đn vđã trích lp vào các qu theo chđ(quđu t phát trin, d tr tài
chính, khen thng, phúc li). n v s nghip có thu là đn v cung cp dch v
công cng theo giá Nhà nc quy đnh, nhng thu nhp không ph thuc nhiu
vào chi phí phát sinh. Vì vy đ khuyn khích các đn v này tích cc thu nên đã
áp dng c ch tài chính gn thu bù chi. n v s nghip có thu là mt dng ca
doanh nghip Nhà nc hot đng công ích.
3.1.6. Tin bán hoc cho thuê tài sn không dùng (thuc s hu Nhà nc) ti các đn
v hành chính, s nghip.
3.1.7. Thu tin bán hàng hoá, vt t t qu d tr Nhà nc.
3.1.8. Tin thu s dng đt khi Nhà nc giao quyn s dng đt, tin thuê mt đt, mt
nc.
3.1.9. Các khon huy đng đóng góp ca các t chc, cá nhân b sung cho vn đu t
xây dng các công trình kt cu h tng ti đa phng (cp xã, th trn). Do kh nng chi
ca ngân sách đa phng có hn và ngi dân mun đóng góp đ xây dng các công
trình phc v trc tip cho h.
3.1.10. Các khon đóng góp t nguyn ca các t chc cá nhân  trong và ngoài nc
nh đóng góp cho qu an ninh, qu phòng chng thiên tai, ng hđng bào bão lt…
3.1.11. Các khon vin tr không hoàn li ca Chính ph các nc, ca các t chc, cá
nhân  nc ngoài cho Chính ph hoc trc tip cho các c quan, doanh nghip Nhà
Ch−¬ng 8. Tμi chÝnh c«ng
237
nc.
3.1.12. Các khon vay trong nc, vay nc ngoài ca Chính phđbù đp bi chi
cho đu t phát trin và khon vay ca chính quyn tnh, thành ph trc thuc Trung
ng cho đu t xây dng công trình kt cu h tng.
Vay trong nc đc tin hành di hình thc phát hành trái phiu nhà nc, gm:
- Trái phiu chính ph, có 3 loi: tín phiu kho bc (có thi hn di 1 nm), trái
phiu kho bc (có thi hn t 1 nm tr lên) và trái phiu công trình. Vay trái
phiu công trình do c quan chính ph qun lí và s dng cho đu t mt công
trình nht đnh. Trái phiu, tín phiu có th phát hành qua h thng Ngân hàng
Nhà nc hoc kho bc Nhà nc.
-Trái phiu chính quyn đa phng: dùng đ đu t xây dng c s h tng thuc
phn trách nhim ca đa phng. Nc nào có mc đ phân cp qun lý ngân
sách cao thì trái phiu đa phng phát trin hn.
- Công trái: nhà nc phát hành khi đt nc gp khó khn do chin tranh, khng
hong kinh t… nên cn sng h ca ngi dân đ v
t qua. Công trái có lãi
sut thp hn th trng và thi hn vay dài.
Vay nc ngoài di các hình thc sau:
-Vay vn ODA ca chính ph nc ngoài (song phng), ca các t chc tài chính
tin t quc t (đa phng). Vin tr phát trin chính thc (ODA) thng gm
mt phn không hoàn li, phn còn li là vay u đãi. Phn vay u đãi đc tính
vào khon vay nc ngoài đ theo dõi và có k hoch tr n.
- Phát hành trái phiu chính ph quc t (ti các th trng vn quc t).
-Vay ca các thng nhân, t chc tài chính, tín dng nc ngoài.
Hai khon vay sau t nc ngoài theo lãi sut th trng và điu kin vay khó hn nên
Vit Nam rt ít s dng.
3.1.13. Các khon thu khác nh: khon tin pht, tài sn tch thu, di sn Nhà nc đc
hng…
Khi lp d toán thu hàng nm, ngoài các khon thu trên còn có thu kt d ngân sách nm
trc. Tuy nhiên đây không phi là mt hình thc đng viên hay ngun thu ca ngân sách
Nhà nc.
3.2. Phân loi thu ngân sách
Phân loi thu ngân sách nhà nc là s sp xp các ngun thu thành nhng nhóm, theo
nhng tiêu thc nht đnh nhm đáp ng nhng yêu cu v nghiên cu, phân tích kinh t
và qun lý ngân sách. Có 4 cách phân loi ph bin nh sau:
3.2.1. Cn c vào tính cht kinh t ca các ngun thu, thu ngân sách nhà nc đc
Ch−¬ng 8. Tμi chÝnh c«ng
238
chia làm 2 loi:
- Thu t thu và các khon mang tính cht thu (nh phí, l phí) hay còn gi là thu
t thu, phí và l phí. ây là các khon thu có tính cht bt buc, không hoàn tr
và là ngun thu ch yu ca ngân sách.
- Các khon thu không mang tính cht thu (hay còn gi tt là thu ngoài thu).
Cách phân loi này có ý ngha trong vic xác đnh t lđng viên t thu vào ngân sách
hay t sut thu (t l gia s thu thu đc/GDP) dùng trong vic phân tích đánh giá
chính sách đng viên vào NSNN t thu. Nó còn có ý ngha trong vic xác đnh và đánh
giá t trng ngun thu thu trong tng s thu.
3.2.2. Cn c vào kh nng đng viên GDP vào NSNN, thu NSNN đc chia thành:
- Thu trong nc
-Vay n và vin tr
Ch tiêu thu trong nc th hin mc đng viên t các cá nhân, doanh nghip vào ngân
sách, giúp phân tích đánh giá chính sách đng viên vào NSNN, đó là t lđng viên GDP
vào NSNN hay t sut thu NSNN, đc tính bng: (Tng thu trong nc / GDP) x 100%.
T su
t thu và thu trong nc thng đc quan tâm khi xem xét chính sách thu và thc
hin k hoch thu NS nên thu trong nc còn đc hiu là thu NS theo ngha hp.
3.2.3. Cn c vào tính cht thng xuyên ca các khon thu, thu NSNN bao gm:
- Thu thng xuyên: gm ch yu là thu, l phí, phí. Ngoài ra có các khon thu khác là:
+ Thu t s hu tài sn ngoài thu nh thu t hot đng s nghip, thu s dng
vn ngân sách, tin cho thuê mt đt, mt nc…
+ Thu lãi t các khon cho vay.
+ Các khon đóng góp ca các t chc, cá nhân trong nc.
+ Thu tin pht và tch thu
- Thu không thng xuyên: có các khon nh thu tin bán nhà thuc s hu nhà nc,
bán c phn thuc s hu nhà nc, thu vin tr, vay n
Trên c s mc chi thng xuyên mà ch yu cn c vào thu, phí, l phí giúp xác đnh t
l gia thu thng xuyên và chi thng xuyên. T l này rt cn khi cân đi NSNN nhm
đm bo n đnh chi tiêu dùng thng xuyên và tng tích lu cho nn kinh t.
3.2.4. Cn c vào tính cht vay n ca khon thu
- Thu t vay n (trong và ngoài nc)
- Thu ngoài vay n.
Khon thu vay n mang bn cht tín dng nên có tính cht hoàn tr. Trong khi đó tính
cht phân phi ca hu ht các khon chi ngân sách Nhà nc là không hoàn tr. Vì vy
ngi ta coi nó là khon bi chi (thâm ht) ngân sách. Cách phân loi này có ý ngha
trong vic xác đnh mc đ bi chi ngân sách Nhà nc sao cho phù hp. GDP là ngun
Ch−¬ng 8. Tμi chÝnh c«ng
239
mà ngân sách Nhà nc huy đng, cho nên cn so sánh s bi chi vi GDP. Nu bi chi
quá t 3% GDP tr xung báo hiu tình hình bình thng. Trong Liên minh tin t châu
Âu đây là mt trong nhng điu kin quan trng đ tr thành thành viên.  Vit Nam do
kh nng thu có hn và nhu cu ln vđu t c s h tng, các ngành kinh t quan trng
nên qu
c hi cho phép mc bi chi trong thi gian ti  di mc 5% GDP. Mc bi chi
trong thi gian qua khong 3-4% GDP.
3.2.5. Cn c vào phm vi ca ngun thu
- Thu nc ngoài, gm có vin tr và vay nc ngoài
- Thu trong nc và vay n trong nc
Cách phân loi này có ý ngha trong vic đánh giá mc đ ph thuc ca NSNN vào bên
ngoài và mc đ can thip trc tip ca nhà nc thông qua t trng chi đu t và tiêu
dùng ca khu v
c nhà nc.
Ngoài các cách phân loi thu đc s dng ph bin  trên còn có hai cách phân loi
khác đc quy đnh trong “Mc lc ngân sách nhà nc” là:
- Cn c vào ngành kinh t quc dân: Vit nam có 20 ngành kinh t quc dân cp
mt và tng ng có 20 khon thu nh thu t y t, giáo dc đào to, xây dng
Qua đó thy đc mc đ đng viên ca tng ngành vào ngân sách nhà nc.
- Cn c vào t chc b máy nhà nc có các khon thu nh thu t B giáo dc và
đào to, Ngân hàng Nhà nc, Toà án nhân dân ti cao Theo cách phân loi này
thì thu ca Hc vin ngân hàng (trc thuc Ngân hàng Nhà nc) thuc thu ca
đn v d toán cp 1 là Ngân hàng Nhà nc, nu theo cách phân loi trên thì
thuc ngành giáo dc đào to. Cách phân loi này có tác dng trong vic lp, phân
b, chp hành và quyt toán NSNN.
3.3. Các nhân tnh hng đn t lđng viên GDP vào ngân sách Nhà
nc và t sut thu
Ngun hình thành thu NSNN nói chung và thu nói riêng là GDP nên đ đánh giá khi
lng và c cu thu ngân sách cn da vào t lđng viên GDP và t sut thu cng nh
khi đánh giá li nhun ca doanh nghip da vào t sut li nhun. Nhân tnh hng
đn t l bi chi sđcp trong phn bi chi.
Mi quan h gia s thu trong nc, s thu thu so vi GDP thc cht là mi quan h
phân phi gia Nhà nc và xã hi. Vì vy cn xác đnh đúng t lđng viên vào ngân
sách Nhà nc và t l thu thu. Do nó không chnh hng đn s thu ngân sách đ đm
bo nhu cu chi tiêu ca Nhà nc mà còn có nh hng tích cc đn quá trình phát trin
kinh t xã hi. Khi xem xét cn da vào các nhân tnh hng sau đây:
3.3.1. Thu nhp bình quân đu ngi
Ch−¬ng 8. Tμi chÝnh c«ng
240
Ch tiêu thu nhp bình quân đu ngi (GDP/ngi) phn ánh mc đ phát trin nn kinh
t và phn ánh kh nng tit kim, tiêu dùng và đu t ca mt nc. Mc đ phát trin
nn kinh t hàng hoá tin t luôn là nhân t quan trng nht đi vi s phát trin ca mi
khâu tài chính, cho nên nhân t này cng là nhân t quyt đnh khách quan đn mc đng
viên c
a ngân sách Nhà nc và cn phi xem xét nó trong mi quan h vi dân s. Nu
thoát li ch tiêu này khi n đnh mc đng viên snh hng tiêu cc đn vn đ tit
kim, tiêu dùng, đu t ca khu vc t nhân.
3.3.2. T sut li nhun bình quân trong nn kinh t
T sut li nhun phn ánh hiu quđu t ca các doanh nghip. Nu kh nng huy
đng vào ngân sách càng cao. Da vào t sut li nhun trng nn kinh tđxác đnh t
sut thu s tránh vic huy đng ca ngân sách gây khó khn cho hat đng kinh doanh
ca doanh nghip.
Thi k kinh t suy thoái, Nhà nc có th gim thu sut đ khuyn khích đu t, tiêu
dùng, phát trin kinh t.  nhng nc cha phát trin có t sut li nhun thp cng
không nên huy đng nhiu đ bi dng ngun thu. Thâm ht ngân sách đc gii quyt
bng vay n.
3.3.3. Kh nng xut khu khoáng sn và du m
i vi nhng nc đang phát trin có thu nhp bình quân đu ngi thp nhng có t
trng kim ngch xut khu khoáng sn và du m ln hn 20% thì đây là nhân t có nh
hng đáng k. Nu có cùng mt mc đ phát trin kinh t, nc nào có t trng này ln
thì t lđng viên vào ngân sách Nhà nc ln hn, chng hn Venezulla có t sut thu
là 20%, Liberia 22,6%, Tuynidi 29,8%.  Vit nam, t trng kim ngch xut khu và du
m tuy không cao nh nhiu nc, nhng cng đt mc trên 20% và có đóng góp đáng
k vào vic tng t lđng viên vào ngân sách.
Trên đây là 3 nhân t khách quan, còn 2 nhân t tip theo có tính cht ch quan.
3.3.4. Mc đ và hiu qu chi tiêu ca Nhà nc
Mc đ
chi tiêu ca Nhà nc ph thuc vào:
-Quy mô b máy qun lí Nhà nc
-Nhim vđiu tit nn kinh t xã hi mà Nhà nc đm nhn trong tng giai
đon lch s.
Nu 3 nhân t k trên nh nhau, nhng nc nào có mc đ chi tiêu ca Nhà nc cao và
hiu qu chi tiêu thp s dn đn t lđng viên cao hn. Các nc đang phát trin
thng ri vào tình trng nhu cu chi tiêu thì nhiu nhng kh nng thu li có hn nên
chính ph thng phi vay n.
3.3.5. Tình trng tht thu thu
Thu sut không th quá cao và theo nhng chun mc chung nht đnh. Vì vy nc nào
Ch−¬ng 8. Tμi chÝnh c«ng
241
có tình trng tht thu do trn lu thu càng ln thì t l thu thu, t l thu ngân sách s
gim.
4. Thu
4.1. Các yu t cu thành ca lut thu
Thu là khon đóng góp không hoàn tr cho Nhà nc và là công c quan trng thc hin
chính sách kinh t xã hi nên phi bt buc np và cn quc hi phê chun di hình
thc lut. Lut thu bao gm 2 khía cnh: qun lý thu np thu và chính sách thu.
Chúng to nên nhng yu t cn thit ca lut thu và chia các yu t thành 2 phn: phn
các yu t riêng đc trng hay yu t c bn to ra s khác nhau gia các lut thu và
phn các yu t có ni dung chung cho mi lut thu.
4.1.1. Mc đích (ý ngha) ca lut thu
Bt c vn bn lut nào đu có phn li nói đu nhm tuyên truyn cho ngi có ngha
v thc hin lut hiu rõ s cn thit phi ban hành đ thc hin tt các quy đnh ca lut.
Lut thu cng vy, li nói đu ch ra mc đích ban hành ca lut thu, th hin bn cht
ca loi thuđó và đc xây dng trên c s vai trò (tác dng) ca thu.
 d qun lý, mi lut thu ch bao gm mt đi tng đánh thu nht đnh, do đó mi
loi thu có mc đích riêng nh thu tiêu thđc bit có tác dng hng dn tiêu dùng
hp lý, thu nhp khu nhm bo v sn xut trong nc, thu thu nhp cá nhân to s
công bng xã hi… và có mc đích chung là to ra ngun thu đmbo cho nhu cu chi
tiêu ca Nhà nc và đ cui cùng nhm mc đích phát trin sn xut kinh doanh, phát
trin nn kinh t. Mc đích, ý ngha ca lu
t không phi là nhng quy đnh bt buc nên
không đa thành các điu khon mà nó là cn cđxây dng các điu khon nhm đt
mc đích đ ra.
4.1.2. i tng đánh thu (đi tng chu thu)
i tng đánh thu hay đi tng ca thu là đi tng mà lut thu tác đng vào nhm
thc hin vai trò ca thu. Thng ngi ta chia đi tng đánh thu làm 3 nhóm là: thu
nhp (ca cá nhân, doanh nghip), tài sn (nhà, đt, tài nguyên) và hàng hoá dch v
(thông thng, đc bit, xut nhp khu). Mi loi đi tng đánh thu có đc đim riêng,
đã to ra phn có ni dung khác nhau gia các lut và làm c s cho vic quy đnh các
yu t quan trng ca lut thu nh ngi np thu,cn c tính thu, trng hp u đãi.
Mi đitng đánh thu có tác dng khác nhau và dn đn cách qun lý cng khác nhau.
Cho nên vi mi đi tng đánh thu phi ban hành thành các lut thu riêng bit nh
không thđchung thu nhp cá nhân và thu nhp doanh nghip vào cùng mt lut thu.
Chính vì vy tên ca lut thu bao gi cng ch rõ đi tng đánh thu ca lut đó là gì.
4.1.3. Ngi np thu (đi tng np thu)
Ch−¬ng 8. Tμi chÝnh c«ng
242
Là ngi có đi tng chu thu nên có ngha v khai báo, np thu cho Nhà nc và
đc lut thu quy đnh. H là nhng doanh nghip và các cá nhân, trong thu thu nhp
là ngi có thu nhp, trong thu tài sn là ngi s hu hoc đc Nhà nc giao quyn
s dng, trong thu hàng hoá dch v là ngi bán (tiêu th) hàng hoá dch v.
Khi xem xét t khía cnh tác đng ca chính sách thu, cn bi
t ngi chu thu là ai, đó
là ngi b gim thu nhp thc t. Trong thu thu nhp, tài sn thì ngi np và chu thu
là mt. Còn trong thu hàng hoá dch v ngi chu thu là các cá nhân khi tiêu dùng
hàng hoá, nu đ ngi này np thu thì Nhà nc rt khó thu thu nên đ đm bo hiu
qu thu thu thì ngi np thu li là ngi bán hàng hoá dch v và h là ngi np h
ngi tiêu dùng. Riêng trong quan h mua bán hàng hoá nhp khu, do các nc áp dng
chính sách kim soát nhp khu nên ngi np thu nhp khu, thu VAT và thu tiêu
thđc bit đánh vào hàng nhp khu là ngi nhp khu (ngi mua hàng). Hn na
nu thu thu hàng hoá dch vkhâu cui cùng thì s thu phi np rt ln và tp trung 
mt s ít doanh nghip, ch yu  doanh nghip bán l, do đó vic thu thu rt khó khn.
Lut thuđiu chnh quan h thu np thu, vì vy ngi chu thu không cn ch rõ trong
lut. Tuy nhiên, chính sách thu là nhm tác đng đn ngi chu thuđthc hin vai
trò ca thu cho nên các điu khon v thu, nht là đi tng đánh thu, thu sut, u
đãi thuđc quy đnh xut phát t góc đ ngi ch
u thu ch không phi t ngi np
thu. Trong thu hàng hoá dch v, tuy ngi np thu là ngi bán nhng mt hàng nào
Nhà nc khuyn khích tiêu dùng thì đc hng thu sut thp, mt hàng nào không
khuyn khích phi chu thu sut cao, k c dùng cho sn xut kinh doanh.
Thu hàng hoá dch v tính vào chi phí sn xut nên ngi tiêu dùng cui cùng chu toàn
b. Còn nhà đu t, cn c vào t sut li nhun bình quân trong xã hi mà la chn lnh
vc đu t. Nu thu sut đánh vào hàng hoá dch v nào đó ln làm cho giá cao, ngi
tiêu dùng s mua ít hn nên ngành sn xut kinh doanh mt hàng đó s thu hp. Ngc
li thu sut thp s khuyn khích tiêu dùng và sn xut kinh doanh. Vì vy thu hàng
hoá dch v còn tác đng cđn hot đng sn xut kinh doanh. Nu mt mt hàng tiêu
dùng cui cùng tri qua nhiu khâu (b phn) sn xut kinh doanh thì b phn nào cn u
tiên phát trin thì đc hng thu sut u đãi, còn các b phn khác vn chu thu sut
thông thng. Ví d thc n gia súc, gia cm, phân bón, thuc tr sâu hng thu sut u
đãi trong thu VAT là 5%, nhng thc phm ch bin là 10%.
Trong thu hàng hoá dch v, ngi np thu là ngi tiêu th, ngi chu thu là ngi
tiêu dùng cá nhân nên còn gi là thu tiêu th hay thu tiêu dùng.
4.1.4. Cn c tính thu
Cn c tính thuđc th hin trong phng pháp (công thc) tính thu nh sau:
S thu phi np = S lng đi tng tính thu x Thu sut
Ch−¬ng 8. Tμi chÝnh c«ng
243
i tng tính thu là c sđtính s thu phi np và đc quy đnh sao cho phù hp
vi mc đích ca tng đi tng đánh thu.
Thu thu nhp có đi tng tính thu là thu nhp ca doanh nghip và cá nhân, vi thu
tài sn là din tích nhà đt, trong thu tài nguyên là giá tr tài nguyên khai thác. Vi thu
hàng hoá dch v thì phc tp hn vì cn có các đi tng tính thu khác nhau đ thc
hin chính sách điu tit tiêu dùng ca Nhà nc. Vi thu VAT là giá tr gia tng, thu
doanh thu và thu tiêu thđc bit hàng sn xut trong nc là doanh thu tiêu th, thu
xut nhp khu là kim ngch xut nhp khu, vi thu VAT và thu tiêu thđc bit đánh
vào hàng nhp khu là kim ngch nhp khu cng vi thu nhp khu…  hn ch trn
lu thu tiêu thđc bit có thu sut cao, mt s nc quy đnh đi tng tính thu là s
lng hàng hoá tiêu th nh s lít ru, sđiu thuc lá
n v dùng đo lng đi tng tính thu gi là đn v tính thu. T cách quy đnh đi
tng tính thu nh trên cho thy có hai loi đn v tính thu là đn vđo lng giá tr
bng tin đc dùng ch yu và đn vđo lng khác biu hin bng lít, m2, cái chic
nh điu thuc lá.
 tính s
lng đi tng tính thu theo giá tr, lut quy đnh cn c tính là giá tính
thu hoc giá tính thuđn v:
- i vi thu VAT và thu tiêu thđc bit là giá bán cha có thuđtránh
nhc đim thuđánh chng lên thu. Cn c vào giá bán trên th trng là giá đã có
thu, nó đc tính nh sau:
Giá bán đã có thu (giá thanh toán)
Giá bán cha có thu =
1 + thu sut
- i vi thu xut nhp khu là giá xut nhp ti ca khu, vi thu VAT và thu
tiêu thđc bit đánh vào hàng nhp khu là giá nhp cng vi thu nhp khu.
- i vi thu tài nguyên là giá bán đã có thu.
- i vi thu chuyn quyn s dng đt là giá đt do nhà nc quy đnh.
Tránh trn lu thu, trong mt s trng hp giá tính thu không theo giá hp đng mà
do nhà nc quy đnh nh trong thu XNK khi thanh toán không qua ngân hàng mà giá
hp đng thp hn giá thc t trên th trng thì áp dng theo bng giá ti thiu ca B
Tài chính; trong thu chuyn quyn s dng đt do UBND tnh thành ph trc thuc
trung ng quy đnh trong khung giá ca Chính ph.
Chúng ta cn phân bit giá tính thu và giá tính thuđn v: giá tính thu là tng giá và
đc tính bng = giá tính thuđn v (x) s lng hàng hoá dch v. Các lut thuđánh
vào hàng hoá dch v quy đnh cn c tính s lng đi tng tính thu là: giá tính thu
đn v và s lng hàng hoá hoc ch luôn là giá tính thu dùng trong thu VAT và thu
Ch−¬ng 8. Tμi chÝnh c«ng
244
tiêu thđc bit. Riêng trong thu XNK giá tính thuđc hiu là giá tính thuđn v.
Thu sut là s tin thu phi np trên 1 đn vđi tng tính thu. Sau khi xác đnh đi
tng tính thu là gì ta có th xác đnh ni dung, cách quy đnh mc thu sut. Trng
hp đi tng tính thu là giá tr, đ tin cho vic so sánh, ngi ta biu din thu sut
theo % nh thu
sut thu GTGT 5, 10, 20% giá tr gia tng Trong lut thu mà có quá
nhiu mc thu sut thì ngi ta tp hp vào mt bng gi là biu thu đ thun tin cho
vic tra cu.
Quy đnh mc thu sut bình thng, u đãi nh th nào phi đm bo đc mc tiêu,
yêu cu ca chính sách thu. Thu sut là linh hn ca thu, bi vì phn ln thông qua nó
ngi ta thc hin đc mc đích đm bo ngun thu cho ngân sách, n đnh, khuyn
khích phát trin kinh t và đm bo công bng xã hi.  đt đc điu này không ch
phi xây dng mc thu sut hp lí cho tng đi tng mà còn phi la chn loi thu
sut phù hp. Thng s dng 3 loi thu sut tng ng vi 3 loi đi tng chu thu
nh sau:
-Thu sut lu tin tng phn
Là thu sut có nhiu mc và tng dn lên cho tng phn ca đi tng tính thu.
Nh vy đi tng tính thuđc chia ra thành tng phn, tng ng vi mi phn là
mt mc thu sut khác nhau và cao dn. Ví d mt ngi có thu nhp15triu đng, s
thu nhp này đc chia thành 3 ph
n là 5tr, 4tr và 1tr đ, mi phn chu mt mc thu sut
tng ng là 0%, 10% , 20%; s thu phi np là (5 x 0% + 4 x 10% + 1 x 20%).
Loi thu sut này đc s dng trong các loi thuđánh vào thu nhp cá nhân và
doanh nghip vì có u đim là điu tit mnh đi vi trng hp có thu nhp cao mà vn
đm bo s hp lý. Ngoài ra còn tđng điu chnh thu sut và s thu
 phi np theo s
bin đng ca nn kinh t. Khi nn kinh t tng trng, thu nhp trong xã hi tng lên và
s thu Nhà nc cn thu cng tng lên, ngc li khi kinh t khó khn thì s thu phi
np Nhà nc cng tđng gim, qua đó đm bo tính kp thi ca chính sách và gim
chi phí điu hành.
 thy sđiu tit mnh mà vn hp lý ca loi thu sut này, chúng ta so sánh vi thu
sut lu tin toàn phn-là loi thu sut tng theo mc đ tng ca đi tng tính thu
và thu sut đc áp dng cho toàn bđi tng tính thu. Gi s quy đnh mc thu nhp
cá nhân trên 5 triu đng đn10triu đng có thu sut 10%, trên 10 triu đng đn14
triu đng có thu sut20%, mt ngi có thu nhp10triu đng thì chu thu sut 10%,
nhng mt ngi khác có thu nhp 11 triu đng chu thu sut 20% là không hp lý và
có th khuyn khích trn lu thu.
-Thu sut cđnh
Là thu sut không đi khi s lng đi tng tính thu thay đi. Cn c vào loi
Ch−¬ng 8. Tμi chÝnh c«ng
245
đn v tính thu có:
+ Thu sut cđnh có đn v tính thu theo giá tr, áp dng đi vi thu hàng hoá dch
v. Ví d trong thu nhp khu: vi mt mt hàng c th, kim ngch nhp khu nhiu hay
ít thì thu sut vn gi nguyên.
+Thu sut cđnh có đn v tính thu không theo giá tr, thng áp dng trong thu nhà
đt, ngoài ra  mt s nc còn áp dng trong thu tiêu thđc bit. Trong thuđt, vi
cùng mt v trí đt thì ngi s dng din tích đt nhiu hay ít đu có mc thu sut nh
nhau đc tính trên 1m
2
, thu sut ca xng đc tính trên 1 lít xng.
Trong thu hàng hoá dch v và thu tài sn không th áp dng thu sut lu tin tng
phn vì: khi thu thu không th cn c vào lng giá tr hàng hoá mua bán, vào din tích
đt mà xác đnh ngi tiêu dùng, ngi có tài sn đang có thu nhp cao hay thp đ n
đnh mc thu sut tng ng.  thc hin nguyên tc thu thu theo kh nng thì áp
dng bng cách: nhng mt hàng xa x, đt có v trí đp chu thu sut cao hn mt hàng
thit yu, đt có v trí xu.
Thu sut cđnh có đn v tính thu không theo giá tr có hn ch là mi khi có s bin
đng v giá c, lm phát li phi thay đi mc thu sut nên khi thay đi không kp thi
dn đn không đm bo tính linh hot và sn đ
nh ngun thu cho ngân sách và còn làm
tng chi phí qun lý. Trong khi đó thu hàng hoá dch v có t trng thu ln, vì vy thu
hàng hoá dch v cn áp dng thu sut cđnh tính theo giá tr. Còn thu nhà đt có t
trng thu không ln và mt trong vai trò quan trng ca nó là khuyn khích s dng nhà
đt tit kim nên có thu sut cđnh tính theo s lng là phù hp. Thu tài nguyên là
loi thuđánh vào đa tô chênh lch nên thu sut tính theo giá tr.
i vi hàng hoá tiêu thđc bit (loi thu có thu sut rt ln), nu áp dng thu sut
cđnh tính theo s lng s thun li hn trong vic qun lý và tránh trn lu thu vì đã
loi trđc nhân t giá c trong công thc tính thu. Mt s nc nh Thuin áp
dng loi thu sut này đi vi hàng hoá tiêu thđc bit, thu sut đc tính trên 1 lít
ru, bia, 1 điu thuc lá
4.1.5. Các chđu đãi v thu
Nó th hin chính sách điu tit nn kinh t ca Nhà nc thông qua công c thu. 
tránh trn lu thu và đn gin trong vic thc hin có 4 cách quy đnh u đãi tđn gin
đn phc tp nh sau:
- Không thuc din đi tng chu thu: Là mt dng min thu dành cho nhng tr
ng
hp đc min thu lâu dài và không cn làm bt c th tc gì. Riêng trong lut thu
XNK, do đánh thu tng ln ch không tính trong mt khong thi gian và đ tránh trn
thu nên vn phi làm h s xut trình cho tng ln XNK.
Lu ý, trong mt s lut thu có trng hp không thuc din đi tng chu thu là đ
Ch−¬ng 8. Tμi chÝnh c«ng
246
tránh đánh thu trùng lp hoc làm cho h thng thuđn gin, tit kim chi phí thu np.
Ví d nh trong thu thu nhp cá nhân, li tc ca ch h kinh doanh cá th không thuc
din chu thu vì đã thuc din chu thu thu nhp doanh nghip. Trong lut thu li tc
trc đây, doanh nghip có vn đu t nc ngoài thuc din không thu
c đi tng chu
thu vì đã chu thu li tc theo lut đu t nc ngoài.
Làm cho h thng thuđn gin hn, gim chi phí qunlý nh trong thu chuyn quyn
s dng đt có trng hp nhà nc giao quyn s dng đt không phi np thu; trong
thu VAT hàng hoá tiêu thđc bit không phi np thu VAT  khâu đã chu thu tiêu
thđc bit (thu tiêu thđc bit ch np  mt khâu).
-Tm thi min thu:Là trng hp theo quy đnh vn thuc đi tng chu thu nhng
đc min thu không có thi hn và không phi làm h s xin min. Ví d trong thu
thu nhp cá nhân đi vi trng hp lãi cho vay, lãi mua c phiu; trong thuđt có đt 
ca ngi tàn tt mt kh nng lao đng, ngi cha đn tui thành niên, ngi già cô
đn không ni nng ta, không có kh nng np thu, đt  ca gia đình thng binh
nng, gia đình lit s đang hng chđtr cp ca Nhà nc
-Thu sut u đãi:Nhng đi tng chu thu có thu sut 0% hay có thu sut thp hn
mc trung bình là thuc din 
u đãi. Khi có thu sut 0% vn phi làm th tc kê khai
np thu. Cách quy đnh này đc dùng trong thu hàng hoá dch v, c th là thu XNK
và thu GTGT cho nhng trng hp n đnh đc trc trong biu thu.
-Min, gim thuđc quy đnh trong chng “Min gim thu”:Là trng hp u đãi
có thi hn nht đnh và xut hin trong nhng hoàn cnh, điu kin nht đnh. Vì vy
mun đc min gim thu phi lp h s xin min gim và ch kt lun ca c quan có
thm quyn. Ví d trong thu thu nhp doanh nghip thì c s sn xut mi thành lp
đc min thu 2 nm đu k t khi có thu nhp chu thu và đc gim 50% s thu thu
nhp phi np trong thi gian 2 nm tip theo. Trong thu XNK thc hin xét duyt cho
tng chuyn hàng. Ngi chu thu VAT, thu tiêu thđc bit là ngi tiêu dùng nên v
nguyên tc vn đ min gim thu không đt ra đi vi 2 loi thu này. Nhng  VN tm
thi min gim cho mt s trng hp trong thu tiêu thđc bit.
C quan có thm quyn xét min gim thu là Tng cc Thu. Riêng thu XNK do Tng
cc Hi quan, thuđt do U ban Nhân dân, thu tiêu thđc bit và mt s trng hp
nhp khu cn qun lý cht hn thì do B trng B Tài chính quyt đnh.
Chđu đãi và mc thu sut cao trong thu tiêu thđc bit, thu nhp khu đc quy
đnh nh th nào là xut phát t mc đích ca lut thuđó.
4.1.6. Các yu t chung ca mi lut thu
-Ngha v và quyn khiu ni ca ngi np thu: Trong tt c các lut thu, ngi np
thuđu có ngha v c bn là kê khai, np thuđúng, đ, kp thi, cung cp tài liu liên
Ch−¬ng 8. Tμi chÝnh c«ng
247
quan đn vic tính thu nu c quan thu yêu cu. Ngoài ra tu lut thu mà còn có các
ngha v khác nh chp hành nghiêm chnh chđk toán, hoá đn, chng t trong lut
thu thu nhp doanh nghip, thu VAT. Ngi np thu có quyn khiu ni vic cán b
thu, c quan thu thi hành không đúng lut thu.
-Th tc np thu: Gm các quy đnh v ni dung kê khai thu, cn c và thi hn kê
khai, thi hn np thu và quyt toán thu.
Quy đnh ngha v cangi np thu và th tc np thu là c s pháp lý đ x lý các
vi phm lut thu.
- Trách nhim và quyn hn ca c quan thu: hng dn ngi np thu thc hin kê
khai, np thu theo quy đnh; thông báo s thu phi np đúng, kp thi; kim tra, thanh
tra vic kê khai, np thu; x lý các vi phm hành chính v thu và gii quyt khiu ni
Khi vic np thuđi vào n np s gim th tc thông báo thu nhm to điu kin cho
ngi np thuth chđng tính thu và np thu, gim chi phí qun lý thu trong vic
tính toán và ra thông báo thu.
-X lý vi phm lut thu và khen thng đi vi ngi np thu, cán b thu và cá nhân
khác. Nu ngi np thu vi phm nh, b x
 pht hành chính, nu nng b truy cu
trách nhim hình s. X pht hành chính có các hình thc nh: pht tin, cnh cáo, tc
giy phép Np thu chm thì b pht tin, mi ngày np pht 0,1% s tin chm np, so
vi lãi sut pht tr chm cao hn rt nhiu. Nu trn lu thu thì tu mc đ b pht t 1
đn nhiuln s tin thu gian ln. Không np thu, np pht thì b trích t tài khon tin
gi, gi hàng hoá, kê biên tài sn.  lut thuđc thc hin nghiêm minh, chính ph
ban hành Nghđnh v x pht vi phm hành chính trong lnh vc thu.Cán b thu vi
phm thì b x lý k lut hoc truy cu trách nhim hình s.
-Khiu ni: Thi hiu khiu ni thng 30 ngày. n khiu ni phi gi đn c quan
thu trc tip qun lý thu thu, nu vn không đng ý vi quyt đnh ca c quan gii
quyt khiu ni hoc quá thi hn quy đnh mà vn cha đc gii quyt thì có quyn
khiu ni lên c quan thu cp trên trc tip hoc khi kin đn toà án.
-Hiu lc thi hành: Thng sau 1 thi gian k t ngày quc hi thông qua đ có thi gian
chun b.
4.2. Phân loi thu
 xây dng chính sách thu hoàn chnh, phù hp và đáp ng đc các nguyên tc đánh
thu, trong qun lý ngi ta thng phân loi thu theo 2 cách sau đây:
4.2.1. Cn c vào đi tng đánh thu
Có 3 nhóm thu chính là:
- Thu thu nhp, gm 2 loi thu c bn là thu thu nhp doanh nghip và thu thu nhp
cá nhân.
Ch−¬ng 8. Tμi chÝnh c«ng
248
- Thu tài sn, gm 3 thu c bn là thu nhà đt, thu s dng đt nông nghip, thu tài
nguyên.
- Thu hàng hoá dch v, có 3 thu c bn là thu VAT (hoc thu doanh thu), thu tiêu
thđc bit, thu xut nhp khu.
Cách phân loi này có ý ngha trong vic xây dng h thng thu hoàn chnh và phù hp
vi đc đim, yêu c
u ca tng đi tng đánh thu. Vì mi nhóm thu có tác dng riêng
nên t trng mi nhóm thu phi hp lí. Xác đnh đi tng chu thu là mt vn đ quan
trng đ có c s cho vic ban hành các lut thu và đa ra các quy đnh cho phù hp vi
đi tng chu thu.
Do nhu cu qun lí thu ca mt s nc có đim riêng nên cn c vào đi tng đánh
thu còn tn ti mt s cách phân loi khác. Nhng nc có thu nhp bình quân đu
ngi thp thì thu xut nhp khu có t trng đáng k nên nó đc tách ra thành mt
nhóm riêng.
 Vit nam, theo Quyt đnh ca B Tài chính v Mc lc ngân sách Nhà nc có các
nhóm thu sau:
-Thu thu nhp, gm thu thu nhp doanh nghip, thu thu nhp cá nhân và thu chuyn
l
i nhun ca chđu t nc ngoài  Vit nam ra nc ngoài, ca chđu t Vit nam
 nc ngoài v nc.
-Thu s dng tài sn Nhà nc, gm thu s dng đt nông nghip, thu nhà đt, thu
tài nguyên, thu chuyn quyn s dng đt và thu tin s dng đt, thu giao đt trng
rng.
-Thuđi vi hàng hóa, dch v, gm thu VAT, thu tiêu thđc bit và thu môn bài.
-Thuđi vi hot đng ngoi thng, gm thu xut nhp khu.
Vit nam quy đnh đt đai là s hu toàn dân do Nhà nc thng nht qun lý nên thu
tài sn đc gi là thu s dng tài sn Nhà nc. Thu tin s dng đt, thu giao đt
trng rng có th hiu là 1 dng thu tài nguyên. Thu xut nhp khu có s thu đáng k
và có ý ngha trong qun lý nhp khu, tham gia thng mi quc t nên cn theo dõi
trong ch tiêu riêng.
4.2.2. Cn c vào phng pháp tác đng đn ngi chu thu
Có 2 nhóm:
- Thu trc thu là loi thu mà Nhà nc thu trc tip t thu nhp ca ngi chu thu.
in hình là thu thu nhp doanh nghip, thu thu nhp cá nhân. Trong xã hi có hai ch
th có thu nhp và cng là hai ch thđc hng li ích t chi tiêu ca nhà nc nên
phi có ngha vđóng thu, đó là doanh nghip và các cá nhân. Thu trc thu có đc
đim: ngichu thu và ngi np thu là mt, ngi chu thuđc xác đnh trc
theo đa ch, không có kh nng chuyn s thuy sang cho mt ngi nào khác gánh
Ch−¬ng 8. Tμi chÝnh c«ng
249
chu và đng chm trc tip đn li ích kinh t ca ngi np thu.
- Thu gián thu là loi thu nhà nc thu gián tip t ngi chu thu là các cá nhân
thông qua vic đánh thu tiêu dùng hàng hoá dch v. in hình là thu VAT, thu doanh
thu, thu tiêu thđc bit, thu xut nhp khu. c đim ca nhóm thu này ngc li
vi thu trc thu: ngi chu thu không đng thi là ngi np thu, thu là m
t b
phn cu thành trong giá c hàng hoá dch v do ngi tiêu dùng gánh chu, còn ngi
sn xut kinh doanh ch là ngi np h thu cho ngi tiêu dùng; ngi chu thu không
xác đnh c th trc và có kh nng chuyn thu sang cho ngi khác bng cách hn ch
hoc không tiêu dùng mt hàng nào đó.
Thu hàng hoá dch v phát sinh  khâu mua các yu tđu vào cho sn xut kinh doanh
nh thu nhp khu là khon chi phí, vì doanh nghip phi ng trc s tin thu này, khi
bán hàng mi thu v. Nhng thu VAT, xut khu và tiêu thđc bit phát sinh khi bán
hàng nên không hch toán vào chi phí.
Do v trí quan trng ca thu xut nhp khu  các nc đang phát trin nên ngi ta có
khi tách thu xut nhpkhu thành nhóm riêng đ nghiên cu.
Cách phân loi này có ý ngha trong vic xây dng c cu thu, phù hp vi đc đim,
yêu cu c
a tng nhóm thu.  các nc đang phát trin, thu trc thu cn có t trng
thp, vì mt mt thu nhp ca các cá nhân cha cao, mt khác nhà nc mun khuyn
khích tit kim trong dân chúng, thc hin công bng trong vic thu thu, gim chi phí
qun lý, to điu kin n đnh ngun thu ngân sách và hn ch trn lu thu.
Trong thu gián thu, ngi chu gánh nng thu cui cùng vn là các cá nhân cho nên nu
h tit kim tiêu dùng s chuyn gánh nng thuđó sang cho ngi khác, nht là thu
đánh vào các mt hàng cao cp.
4.3. H thng thu hin hành  Vit nam
Hin nay Vit nam có 11 loi thu. Trong đó có 1 loi thu mang tính cht l phí, đó là
thu môn bài.
Trong mi loi thu, chúng ta sđcp đn 4 vn đ c bn có tính cht đc trng riêng
ca tng loi thu:
- c đim ca loi thuđó vđi tng đánh thu, đi tng np thu (giúp chúng ta
phân bit các loi thu vi nhau)
-Mc
đích hay ý ngha ban hành
-Cn c tính thu, gm có đi tng tính thu và loi thu sut
- Các chđu đãi v thu - chính sách thu.
4.3.1. Thu giá tr gia tng
Là thuđánh vào hàng hoá dch v khi tiêu th, do các t chc, cá nhân sn xut kinh
doanh np (gi chung là c s kinh doanh) và do các t chc, cá nhân nhp khu hàng
Ch−¬ng 8. Tμi chÝnh c«ng
250
hoá np. Có đi tng tính thu là giá tr gia tng, đc xác đnh bng s chênh lch gia
giá trđu ra (doanh thu) và giá trđu vào (giá tr nguyên vt liu, hao mòn máy móc
thit b, tin thuê dch v ngoài ). Giá tr gia tng do c s kinh doanh to ra trong quá
trình sn xut kinh doanh, gm có tin lng và li nhun.
Thu giá tr gia tng có ngun gc t thu doanh thu, chúng có chung mc đích đng
viên m
t phn thu nhp ca ngi tiêu dùng vào ngân sách Nhà nc và góp phn thúc
đy sn xut kinh doanh phát trin thông qua thu sut u đãi đi vi nhng sn phm
cn khuyn khích sn xut, tiêu th. Có bn cht chung nên có nc vn gi tên c là
thu doanh thu. Nhng thu doanh thu có đi tng tính thu là toàn b giá trđu ra nên
có nhc đim c bn là đánh thu trùng lp (chng chéo), vì vy nhiu nc chuyn t
áp dng thu doanh thu sang thu giá tr gia tng.
Thu giá tr gia tng tính trên giá tr gia tng nên:
Thu GTGT phi np = (Giá bán cha có thu/đu ra - Giá tr hàng hoá, dch v mua vào
cha có thu/đu vào) x Thu sut
Trong thc t, đ thun tin cho vic qun lý thu ngi ta áp dng ph bin phng
pháp khu tr thu:
Thu phi np = Thu GTGT
đu ra - Thu GTGT đu vào
Thu giá tr gia tng đu ra bng (=) giá tính thu nhân (x) vi thu sut. Giá tính thu là
giá bán cha có thu giá tr gia tng.Thu giá tr gia tng đu vào bng (=) tng s thu
giá tr gia tng đã np ca hàng hoá dch v mua vào đc ghi trên hoá đn mua hàng
(chính bng giá tr hàng hoá dch v mua vào nhân vi thu sut). Nu doanh nghip
cha np hoc np cha đ khi mua hàng hoá thì doanh nghip phi np bù khi bán hàng.
Qua đó, kim soát đc vic np thu ca các khâu trc.  d dàng tính toán s thu
phi np ngi ta s dng hoá đn GTGT.
i vi nhng c s kinh doanh cha có hoá đn mua hàng hoc c hoá đn mua và bán
hàng thì áp dng phng pháp tính trc tip trên giá tr gia tng. Giá tr gia tng đc n
đnh trên c s t l % giá tr gia tng tính trên doanh thu, đi vi trng hp không có
hoá đn bán hàng, c quan thu còn n đnh c doanh thu.  thun tin cho vic qun lý
thu và khuyn khích thc hin tt chđk toán hoá đn chng t, doanh thu đc tính
trên giá bán đã có thu và s dng hoá đn thông thng.
Vic np h thu cho ngi tiêu dùng cui cùng đc minh ho qua ví d sau:
Ngi sn xut đ g bán cho ngi bán l, hoá đn ghi nh sau:
-Giá bán cha có thu 170 tr.đ.
-Thu GTGT 17 tr.đ.
- Giá thanh toán 187 tr.đ.
S thu GTGT mà ngi bán l phi chu là 17 tr.đ. và do ngi sn xut đ g np h.
Ch−¬ng 8. Tμi chÝnh c«ng
251
Ngi bán lđg bán cho ngi tiêu dùng, hoá đn ghi nh sau:
-Giá cha có thu 200 tr.đ.
-Thu GTGT 20 tr.đ.
- Giá thanh toán 220 tr.đ.
S thu GTGT ngi tiêu dùng phi chu là 20 tr. đ. Ngi bán lđgđã np h
 ngi
tiêu dùng 17 tr.đ. khi mua hàng và là chi phí nên phi thu hi. Khi thu thu GTGT t
ngi tiêu dùng ch còn phi np 3 tr. đ.
Nu doanh nghip kinh doanh nhiu mt hàng nhng không tính toán riêng doanh thu
cho nhng mt hàng có thu sut khác nhau thì phi chu thu sut cao nht trong s
nhng mt hàng đó. Quy đnh này nhm tránh lu thu và đc áp dng trong tt c các
loi thu hàng hoá dch v.
V mt lý thuyt, thu giá tr gia tng có th tính bng (=) tin lng cng (+) li nhun,
sau đó nhân (x) vi thu sut. Trong thc t không đc áp dng vì qun lý thu phc tp.
Nhà nc khuyn khích tiêu dùng mt s mt hàng, qua đó đy mnh sn xut kinh
doanh nhng mt hàng này, bng vic quy đnh chúng không thuc din đi tng chu
thu nh dy hc, dy ngh, xut khu du thô, than đ
á, nhp khu - máy móc thit b
chuyên dùng trong nc cha sn xut đc đ làm tài sn cđnh
Chính sách thu giá tr gia tng còn đc th hin trong quy đnh v thu sut. i vi
hàng xut khu đc hng thu sut đc bit u đãi là 0%, do áp dng phng pháp
khu tr nên còn đc hoàn thuđã np  các khâu trc. Thu sut thp 5% dành cho
hàng hoá dch v thit yu mà Nhà nc phn nào khuyn khích nh giáo c dùng đ
ging dy và hc tp, thuc cha bnh Hu ht các hàng hoá dch v chu thu sut ph
thông 10%. Thu sut 20% áp dng cho mt s ít hàng hoá dch v cn điu tit mnh t
ngi tiêu dùng nh khách sn, du lch, n ung, x s các loi. ây không phi là nhng
dch v không khuyn khích tiêu dùng nh nhng dch v trong thu tiêu thđc bit,
mc dù có cùng mc thu sut.
Do kh nng qun lí thu còn cha tt nên hàng hoá dch v chu thu tiêu thđc bit
không phi np thu giá tr gia tng  khâu đã chu thu tiêu thđc bit. Bn cht 2 loi
thu này khác nhau do mc tiêu, tác dng ca chúng khác nhau, nên có mt s nc tách
riêng.
Xu hng là càng ngày có nhiu nc áp dng thu GTGT thay cho thu doanh thu vì
nhng u đim ni bt ca nó, đc bit cn thit đi vi nhng nc đang phát trin. Da
vào giá tr gia tng đ tính thu nên u đim hn thu doanh thu:
-Hn ch trn lu thu và khuyn khích thc hin tt chđhoá đn, s sách k toán
nh áp dng phng pháp khu tr thuđu vào.
- Tránh đc tính trng đánh thu trùng lp, không kìm hãm quá trình chuyên môn hoá
Ch−¬ng 8. Tμi chÝnh c«ng
252
trong sn xut kinh doanh.
-Khuyn khích xut khu và đu t tài sn cđnh. Thuđu ra nh hn thuđu vào
nên đc hoàn thu khi xut khu và đu t tài sn cđnh, to điu kin cnh tranh và
nhanh thu hi vn đu t.
-Gim sc cnh tranh ca hàng nhp khu nh hn ch tình trng trn lu thu nhp
kh
u và m rng din hàng nhp khu phi chu thu (có thêm hàng nhp phi mu dch,
hàng nhp trc tip cho sn xut kinh doanh).
4.3.2. Thu tiêu thđc bit
Thu tiêu thđc bit (TTB) đánh vào hàng hoá dch v mà Nhà nc cn hng dn
sn xut, tiêu dùng. ólà nhng hàng hoá dch v không khuyn khích tiêu dùng do có
hi sc kho, tiêu sài xa x. Gm các nhóm hàng thuc lá điu, xì gà, ru, bia, ôtô, xng,
điu hoà, bài lá, hàng mã, các dch v karaoke, v trng, mát xa, chi golf, vé đt cc
đua, casino. Nh vy, cn đánh c vào hàng hoá sn xut trong nc cng nh nhp khu.
Hin ti ngành sn xut ôtô trong nc còn non tr và có nhiu khó khn nên tm thi
đc gim thu. Khi tham gia vào các t chc thng mi quc t s không còn điu kin
đ phân bit đi x nh v
y.
Thu sut ca thu tiêu thđc bit rt cao, mc cao nht hin nay là 100% cho ôtô t 5
ch ngi tr xung, tip đn 75% đi vi bia chia, bia hi. Mc thp nht 15% dành cho
ru thuc, xng và các ch phm pha xng. Cao nh vy mi phát huy đc tác dng
hng dn sn xut, tiêu dùng và không ch có tác dng khuyn khích tit kim, hn ch
tiêu dùng mà còn điu tit thu nhp ca ngi tiêu dùng nói chung, ngi có thu nhp cao
nói riêng mt cách hp lý.
 khuyn khích xut khu thu ngoi t, hàng thuc din chu thu TTB không phi
np thu nu xut khu.
Thu TTB thuc loi thu hàng hoá dch v nên cách tính thu nh sau:
Thu phi np = (S lng hàng hoá dch v tiêu th hay nhp khu x Giá tính thuđn
v) x Thu sut
Giá tính thuđn vđi vi hàng sn xut trong nc là giá bán cha có thu, đi vi
hàng nhp khu là giá nhp (giá tính thu nhp khu) cng vi thu nhp khu.
Mi mt hàng thuc din chu thu TTB ch phi chu thu tiêu thđc bit mt ln và
do c s sn xut, nhp khu np, còn khâu lu thông np thu GTGT. Nu phn nguyên
liu cng phi chu thu TTB nh bia hi dùng sn xut bia hp thì đc khu tr tin
thu TTB đã np cho phn nguyên liu. Các loi thuđánh vào hàng nhp khu, trong
đó có thu tiêu thđc bit đu làm th tc kê khai thu ti ca khu. i vi c s sn
xut nh hoc vì lý do khách quan mà cha thc hin vic kê khai thu TTB thì c s
mua hàng np thay.
Ch−¬ng 8. Tμi chÝnh c«ng
253
S thu tiêu thđc bit phi np rt ln nên đ tránh đng thu ca Nhà nc mà
ngi tiêu dùng đã np, thi hn np thu ngn, thng 5-10 ngày, nu s thu phát sinh
quá ln phi np hàng ngày.
V nguyên tc, không xét min gim thuđi vi nhng loi thu do ngi tiêu dùng
chu nên nm 1990 ln đu tiên ban hành lu
t thu tiêu thđc bit không đ cp đn vn
đ này. Sau đó xét thy nhng ngành này  Vit nam còn kém phát trin, nm 1993 cho
phép min gim trong mt s trng hp đc bit.
Lut thu tiêu thđc bit hin hành (ban hành ln th 2 áp dng t 1-1-1999) quy đnh
các trng hp min gim nh sau:
-C s sn xut gp khó khn do thiên tai, đch ho, tai nn bt ng.
-C s sn xut bia quy mô nh nu np thu thì b l vn, đc xét min gim thu
tng ng vi s l, thi hn không quá 5 nm k t ngày lut này có hiu lc.
-C s lp ráp, sn xut ôtô trong nc đc gim 95% mc thu sut trong thi hn 5
nm k t ngày lut này có hiu lc.
-C s kinh doanh golf đc gim 30% mc thu sut trong thi hn 3 nm k t ngày
lut này có hiu lc.
4.3.3. Thu xut nhp khu
Thu xut nhp khu (XNK) là thuđánh vào hàng hoá XNK, k c phi mu dch và làm
th tc kê khai np thu ti ca khu, nên còn gi là thu quan.  nhng nc có khu ch
xut, đi tng đánh thu gm c hàng hoá t khu ch xut đa vào th trng trong
nc và t th trng trong nc đa ra khu ch xut.
Thu XNK to ra s tng giá hàng hoá, nên đc s dng làm công c qun lí và điu tit
v mô hot đng XNK, phc v chính sách kinh tđi ngoi ca Nhà nc. Lut thu
XNK đc ban hành nhm mc đích:
- Góp phn bo v sn xut trong nc trc s cnh tranh ca hàng nhp khu,
nht là nhng mt hàng trong nc có thđáp ng đc nhng sn xut đang trong thi
kì non tr, bo v trc s cnh tranh không lành mnh ca nc ngoài nh bán phá giá
-Hng dn tiêu dùng xã hi phù hp vi trình đ phát trin kinh t, hn ch tiêu
dùng hàng nhp khu cao cp, không thit yu, dành ngoi t cho nhp khu phc v sn
xut.
-Khuyn khích xut khu theo hng có li cho sn xut trong nc : nhng mt
hàng trong nc có th ch bin đc, đc khuyn khích xut khu hn so vi khi xut
khu nguyên liu. Cùng mt nhóm hàng, nhng xut khu sn phm qua ch bin đc
hng thu sut thp hn, có khi 0%.
- ng viên mt phn thu nhp vào ngân sách, ch yu thông qua thu nhp khu.
 hu ht các nc, t trng thu XNK rt thp và gn nh không đánh thu xut khu.
Ch−¬ng 8. Tμi chÝnh c«ng
254
Do trình đ phát trin ca Vit nam còn thp nên thu XNK vn có v trí quan trng đ
thc hin các mc đích trên và là ngun thu đáng k ca ngân sách. Vic tham gia Hip
đnh ct gim thu quan trong khi ASEAN s làm gim mt phn t trng ca thu nhp
khu trong thi gian ti.
S thu phi np đc tính theo công thc sau:
Thu XNK = (S l
ng hàng XNK x Giá tính thuđnv) x Thu sut
Giá tính thuđn v là giá xut, giá nhp ti ca khu. Nu vn chuyn bng đng bin
là giá FOB, giá CIF. Giá xut không bao gm chi phí vn ti và bo him tính t ca
khu đi. Giá nhp bao gm c chi phí vn ti và bo him ti ca khu đn.
Thu sut hàng nhp khu có 3 loi:
-Thu sut thông thng, áp dng cho hàng hoá nhp khu có xut x t nc
không có tho thun đi x ti hu quc trong quan h thng mi vi Vit nam. c
quy đnh cao hn không quá 70% so vi mc thu sut u đãi ca tng mt hàng tng
ng.
-Thu sut u đãi, áp dng đi vi hàng hoá có xut x t nc mà Vit nam có
tho thun đi x ti hu
 quc và đc ghi trong biu thu.
-Thu sut u đãi đc bit: áp dng đi vi hàng hoá có xut x t nc mà Vit
nam có tho thun u đãi đc bit v thu nhp khâ.
Hàng nhp khu còn phi chu thu sut b sung đ chng li vic bán phá giá và s tr
cp ca nc xut khu gây khó khn cho s phát trin ngành sn xut hàng hoá tng t
ca Vit nam và chng lis phân bit đi x vi hàng hoá ca Vit nam.
i vi hot đng xut khu có nhiu mt hàng đc hng thu sut 0% nh ht điu đã
qua ch bin. Nguyên vt liu cn thit cho sn xut trong nc chu thu sut cao nh
ph liu, mnh vn ca kim loi thng là 45%.
Trong các lut thu, thu sut do Quc hi phê chun, nhng riêng thu XNK cn có s
thay đi kp thi trc s bin đng ca nn kinh t và quan h hp tác thng mi vi
các nc nên biu thu do U ban thng v quc hi quy đnh; còn thu sut thông
thng, đc bit và b xung do Chính ph quy đnh.
Không thuc din chu thu gm có: Hàng vin tr nhân đo, hàng vn chuyn quá cnh,
mn đng, chuyn khu do không tiêu th hàng hoá ti Vit nam.
Din min thu chia làm 2 trng hp: Th nht đc min thu dành cho trng hp
cn u tiên và d kim soát hn nên th tc đn gin hn và do c quan hi quan quyt
đnh, trng hp th hai là đc xét min thu có th tc min thu phc tp hn và do
B Tài chính quyt đnh. Sa đi thu XNK ln th nht nm 1993 cho phép hàng vt t
nguyên liu nhp khu gia công cho nc ngoài chuyn t dng xét min thu chuyn
sang dng min thu.
Ch−¬ng 8. Tμi chÝnh c«ng
255
c xét gim thu không phi là do u đãi mà do hàng hoá b h hng, mt mát trong
quá trình vn chuyn bc xp nên không đ s lng nh khi làm t khai thu. Thu
XNK do ngi tiêu dùng chu nên không xét gim thu cho trng hp nào khác.
Xét hoàn li thu cho nhng trng hp trc đó đã np thu XNK, nhng sau đó li
không xut hoc không nhp và cho vt t, nguyên liu nhp khu đ sn xut hàng xut
khu, nó th hin chính sách khuyn khích xut khu ca Nhà nc. Vt t nguyên liu
nhp khu đ xn xut hàng XK không th xp vào trng hp min, xét min thu vì
khó qun lý khi đã vào ni đa. Thi gian ân hnnp thu là 275 ngày .
4.3.4. Thu thu nhp doanh nghip
Thu thu nhp doanh nghip là thuđánh vào thu nhp ca các t chc, cá nhân sn xut
kinh doanh. Nhm mc đích góp phn thúc đy sn xut kinh doanh phát trin theo
hng có li thông qua u đãi thu, đng viên mt phn thu nhp vào ngân sách và đm
bo sđóng góp công bng, hp lý gia các t chc, cá nhân kinh doanh.
Thu nhp là toàn b khon tin mà doanh nghip thu đc trong mt khong thi gian.
Trong đó, có c chi phí mà các c s kinh doanh đã b ra đ có thu nhp y. Bù đp chi
phí đ bo toàn vn và duy trì quy mô kinh doanh nên không thđánh thu vào phn thu
nhp là chi phí. Vì vy, đi tng tính thu là phn thu nhp sau khi trđi chi phí hp lý,
có liên quan đn thu nhp và trên c s s
dng vn doanh nghip, nó đc gi là thu
nhp chu thu.
Phi gii hn chi phí đc phép tr vì mt s khon chi phí tuy doanh nghip có b ra
nhng không đc tr nh khon chi không có chng t hoc chng t không hp pháp
nhm tránh li dng trn lu thu, các khon tin pht do không khuyn khích vi phm
pháp lut, hp đng, các khon chi phí v qung cáo, tip th, khuyn mi vt quá mc
cho phép Các khon chi phí này gi là chi phí không hp lý.
Các khon chi phí không dùng vn ca doanh nghip mà do ngun vn khác đài th nên
không cn bù đp cng không đc tr. Chi tiêu không liên quan đn thu nhp nh chi
ng h vùng bão lt không đc coi là chi phí và cng không đc tr.
Thu thu nhp doanh nghip đc tính theo công thc sau:
Thu TNdoanh nghip = Thu nhp chu thu x Thu sut
Xét t góc đ hch toán kinh doanh, khái nim li nhun (li tc) đc hiu là phn
chênh lch dng gia thu nhp và chi phí thc tđã phát sinh. Nh vy, thc cht thu
nhp chu thu gm li nhun và các khon chi phí không hp lý. Do đó, nu quy đnh
đi tng đánh thu là li nhun s không đm bo s rõ ràng và gây thc mc cho ngì
np thu. Tng li nhun trc thu trong bng báo cáo thu nhp là thu nhp chu thu
nên vn gm c chi phí bt hp lý nu có. Vì khi tính toán chi phí trong bng báo cáo thu
nhp không đc tính các chi phí bt hp lý. Vit nam đã phi sa đi tên gi thu li tc
Ch−¬ng 8. Tμi chÝnh c«ng
256
thành thu thu nhp doanh nghip.
 khuyn khích sn xut kinh doanh phát trin và theo đnh hng ca Nhà nc, có
các chđu đãi thu sau:
- i tng không thuc din chu thu gm có h gia đình, cá nhân sn xut
nông nghip vi quy mô nh, do qun lý thu phc tp mà s thu thu đc khôg ln và
các t hp tác, hp tác xã nông nghip nhm khuyn khích s giúp đ l
n nhau trong sn
xut nông nghip.
-Thu sut u đãi dành cho các d án đu t có 100% vn Vit nam thuc các
ngành ngh, đa bàn khuyn khích đu t là 25, 20,15%. Các doanh nghip có vn đu t
nc ngoài và bên nc ngoài tham gia hp đng, hp tác kinh doanh đc hng thu
sut u đãi chung là 25%, mt s trng hp đc áp dng mc u đãi thp hn 20, 15,
10%.
-Min gim thu:
đc áp dng cho nhiu trng hp nh các c s sn xut mi
thành lp, phn đu t sn xut m rng, đi mi công ngh
ây là thu trc thu đánh vào thu nhp t sn xut kinh doanh nên trong hoàn cnh c
cu ngành, vùng bt hp lý hin nay Vit nam quy đnh trng hp u đãi thu vi phm
vi rng đ khuyn khích nhng ho
t đng kinh doanh mà Nhà nc mun đy mnh phát
trin. Ngoài ra còn cho phép chuyn l sang nhng nm sau. Trc kia khi áp dng thu
li tc, thi gian chuyn l chđc phép 2 nm, nay tng lên 5 nm, to điu kin cho
doanh nghip có nhng chin lc kinh doanh dài hn hoc nhanh vt qua thi k khó
khn. Doanh nghip có vn đu t nc ngoài còn đc u đãi hoàn thu thu nhp nu
dùng li nhun tái đu t.
 đm bo đóng góp công bng hp lý gia các c s kinh doanh, c s kinh doanh nào
có thu nhp cao do li th khách quan mang li (đa đim kinh doanh thun li, ngành
ngh kinh doanh ít b cnh tranh ) thì ngoài vic np thu thu nhp theo thu sut 32%
còn phi np thu sut b sung 25% trên phn thu nhp cao do li th khách quan mang
li. ó là phn thu nhp vt quá 1`2% giá tr vn ch s hu. Nh vy là áp dng thu
sut lu tin tng phn nhng ch có 2 mc thu sut 32% và 57%.
4.3.5. Thu chuyn thu nhp ca các chđu t ra vào Vit nam
Thuc nhóm thu thu nhp, gm có thu chuyn thu nhp ca các chđu t nc ngoài
ra khi Vit nam và thu chuyn thu nhp ca các chđu t Vit nam  nc ngoài v
nc. Hin có v trí quan trng là thu chuyn thu nhp ca các chđu t nc ngoài ra
khi Vit nam. Nó đc quy đnh trong Lut đu t nc ngoài ti Vit nam đng thi là
mt b phn ca Lut thu thu nhp doanh nghip.
i tng tính thu là s thu nhp chuyn ra nc ngoài k c s thu nhp có đc do
chuyn nhng vn và thu thu nhp đc hoàn li.  khuyn khích bên nc ngoài
Ch−¬ng 8. Tμi chÝnh c«ng
257
góp vn pháp đnh, vn hp doanh cao, có 3 mc thu sut 5, 7, 10% tng ng vi s
vn góp là t 10 triu USD tr lên, t 5triu đn di 10 triu và di 5 triu USD.
Tránh đánh thu 2 ln nhm to điu kin cho các nhà đu t nc ngoài, Vit nam đã ký
Hip đnh tránh đánh thu 2 ln vi các nc có quan hđu t vi Vi
t nam.
4.3.6. Thu thu nhp đi vi ngi có thu nhp cao
Trên th gii gi là thu thu nhp cá nhân. Vì là ln đu tiên ban hành thu thu nhp cá
nhân và đây là thu trc thu, s ngi có thu nhp chu thu không nhiu nên quc hi đã
la chn tên gi nh vy và mi ban hành di dng pháp lnh.
Mc đích ban hành thu thu nhp cá nhân là đ góp phn thc hin công bng xã hi và
đng viên mt phn thu nhp ca nhng cá nhân có thu nhp vào ngân sách.
Thu nhp chu thu bao gm thu nhp thng xuyên và không thng xuyên.  điu tit
mnh và hp lý, áp dng thu sut lu tin tng phn.
 ln ca thu nhp cá nhân đc đánh giá theo nm thì chính xác hn theo tháng nên
thu thu nhp thng xuyên đc tính trên thu nhp bình quân tháng trong mt nm và
còn dn đn thu thu nhp không thng xuyên có mc khi đim chu thu cao hn. 
d qun lý và gim chi phí thu thu thì  Vit nam áp dng cách tính thu trên đu ngi
có thu nhp, ch không cn c vào các thành viên trong gia đình.
Tm thi cha thu thuđi vi các khon thu nhp là lãi cho vay, mua c phiu đ
khuyn khích tit kim và phát trin th trng tài chính. Cha thu thu vào quà biu tng
là kiu hi đ thu hút ngoi t. u đãi di dng không thuc din chu thu gm mt s
loi ph cp, tin thng nh ph cp làm đêm, đc hi, tin thng v ci tin k thut,
sáng ch và các khon tr cp, bi thng bo him.  tránh trùng lp, thu nhp ca
ch h kinh doanh cá th cng không thuc din chu thu vì đãchu thu thu nhp doanh
nghip.
Nhng ngi có thu nhp di mc khi đim tính thu cng có th coi là đc min
thu. Trng hp đc xét min gim thu khi b thiên tai, đch ho, tai nn nh hng
đn đi sng ca ngi np thu.  Vit nam cha đánh thu quà tng gia các cá nhân
trong nc, tr tng biu tài sn là đt đai và cha đánh thu tha k, k cđt đai (đc
quy đnh trong lut thu chuyn quyn s dng đt) Thu nhp t tha k và quà tng là
không nhcác nc có nn kinh t th trng và nó đc qun lý bng lut thu riêng.
4.3.7. Thu chuyn quyn s dng đt
i tng đánh thu là thu nhp ca các t chc, h gia đình, cá nhân khi chuyn quyn
s dng đt các loi. Có các mc đích:
-Tng cng qun lý nhà nc vđt đai, khuyn khích s dng đt có hiu qu
thông qua vic đánh thu vào trng hp chuyn quyn s dng đt gn vi thay đi mc
đích s dng tđt nông nghip sang phi nông nghip và ngc li.

Xem chi tiết: TÀI CHÍNH CÔNG